Star Wars als sleutel om het leven te begrijpen

Op 6 oktober studeert Tekla Slangen, masterstudent Religiewetenschappen, af op een bijzonder onderwerp. Haar scriptie voor het masterprogramma Religie en het Publieke Domein [per 1 september 2017 opgegaan in de master Religion and Cultural Heritage] heeft als onderzoeksthema namelijk Star Wars ‘fandom’ als moderne betovering.

Religie en spiritualiteit om een imaginaire wereld te creëren

Tekla is zelf groot fan van Star Wars en ook van het werk van Tolkien. “Ik ben erg geïnteresseerd in de rol van religie in deze films en boeken en hoe religie en spiritualiteit gebruikt worden om een imaginaire wereld te creëren. Daarnaast vind ik het boeiend om te zien dat zoveel mensen groot fan zijn van fantasy en science fiction boeken en films waarin religie zo belangrijk is, terwijl tegelijkertijd zoveel mensen blijven beweren dat we in het Westen in een seculiere samenleving leven, waar religie niet in het publieke domein thuishoort. Daar wringt de schoen dus, en dat maakte dat ik graag wilde weten hoe er binnen een bepaalde fancultuur over religie wordt gepraat.”

Star Wars fandom als vorm van ‘moderne betovering’

Tekla onderzocht hoe fans van de Star Wars films zich deze space fantasy films toe-eigenen op een manier die voor hen waardevol is. Haar case study was een online discussieforum voor Star Wars fans, waarvan ze een deel heeft geanalyseerd: “Ik heb allerlei patronen gevonden, maar bovenal bleek dat de Star Wars fans zeer toegewijd en op een hoog niveau discussiëren over elementen uit de film. Op basis van deze vondsten heb ik geconcludeerd dat Star Wars fandom als fantasy fandom een vorm van ‘moderne betovering’ is. Een kenmerk hiervan is dat fans hun ‘ironische verbeelding’ gebruiken om te praten over imaginaire onderwerpen.”

Creatieve en complexe ideeën over de werking van The Force

Wat bedoelt Tekla hier precies mee? “Fans doen alsof iets echt is, terwijl ze weten dat het niet echt bestaat. Zo vond ik creatieve en complexe ideeën over de werking van The Force in de Star Wars kosmos. Ik kwam bijvoorbeeld een discussie tegen over de ‘dark and light side’ van The Force in relatie tot het taoïsme. Het taoïsme is een van de religieuze stromingen waardoor George Lucas geïnspireerd was toen hij The Force bedacht. Een gebruiker op het forum stelde dat de ‘dark and light side’ twee kanten van dezelfde munt zijn en daarom allebei noodzakelijk zijn, net als yin en yang in het taoïsme. Dat zou dus betekenen dat The Force noodzakelijk een goede en slechte kant heeft, die in balans moeten zijn. Dat maakt dat er dus ook ‘Force users’ moeten zijn die de dark side gebruiken, zoals de Sith, en ‘Force users’ die de light side gebruiken, zoals de Jedi. Over dit punt was veel discussie op het forum, mede omdat het te maken heeft met persoonlijke meningen over goed en kwaad in de wereld.”

Van een imaginaire wereld naar de echte wereld

“Een ander kenmerk van ‘moderne betovering’ is dat fans de imaginaire wereld gebruiken om te praten en na te denken over onderwerpen uit de echte wereld. Zo vloeien gesprekken over het onethisch handelen van personages uit Star Wars over in discussies over het handelen van politieke leiders en religieuze groepen. Dit laat zien dat Star Wars voor de fans een ‘sleutelsymbool’ is, aan de hand waarvan ze hun eigen leven en wereld beter kunnen begrijpen.”

Ongeschreven regels

Met haar onderzoek wilde Tekla Slangen een kritische bijdrage leveren aan het bredere debat over religie en de post-seculiere samenleving. Is ze verrast door de resultaten? “De Star Wars films bevatten veel religieuze thema’s en ik verwachtte dat de fans hier ook op een religieuze manier over zouden praten. Uiteindelijk moest ik concluderen dat het platform en de vorm van fandom ongeschreven regels hanteren die voorschijven dat gesprekken seculier en rationeel moeten blijven. Ondanks dat andere onderzoeken laten zien dat er nieuwe vormen van religie zijn die zich laten inspireren door fictieve werelden, laat mijn onderzoek zien dat er ook nog steeds ‘publieke sferen’ zijn die hier niet voor open staan.”

Teleurstellende conclusie?

Was dat een voor haar teleurstellende conclusie? Tekla: “Ha, nee, ik vond het juist uiterst interessant! Als onderzoeker is het erg spannend en leuk als je eigen verwachtingen en aannames onderuit worden gehaald. Ik heb nu kunnen laten zien dat je als onderzoeker reflectief en kritisch moet zijn naar jezelf en naar het onderzoek van anderen. Mijn onderzoek laat zien dat er nog veel te halen is door onderzoek te doen naar de rol en plek van religie en spiritualiteit in fancultuur en andere publieke domeinen.”

Wat Tekla ook zeker niet teleurgesteld zal hebben, is het cijfer waarmee haar originele scriptie door de examencommissie beoordeeld is: een 8,5. Op vrijdag 6 oktober 2017 zal zij haar masterdiploma in ontvangst nemen. Van harte gefeliciteerd namens de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap!