Making Jews Dutch

Nieuwsgierigheid en fascinatie voor de joodse geschiedenis: dat is wat historica Tsila Rädecker vooral drijft. Op 10 september promoveert zij aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap op een proefschrift over de ‘vernederlandsing’ van joden in de periode tussen 1796 en 1848, getiteld Making Jews Dutch: Secular Discourse and Jewish Responses (1796–1848).

Emancipatie

1796 is het jaar waarin door het parlement van de toenmalige Bataafse Republiek het Emancipatiedecreet werd aangenomen, dat aan joden in Nederland het burgerrecht gaf. Joden werden zowel qua rechten als plichten gelijkgesteld aan andere ingezetenen van het land. Rädeckers onderzoeksperiode eindigt in 1848, wanneer de scheiding van kerk en staat officieel wordt en de staat zich niet meer actief bemoeit met de joodse gemeenschap. In haar studie onderzoekt zij de verschillende joodse reacties op culturele verandering in een seculariserende omgeving.

Keerpunt

Tsila Rädecker: ‘Het decreet betekende een keerpunt in de geschiedenis van het Nederlandse jodendom. Natuurlijk kwam deze gelijkstelling niet helemaal plotseling: het was een uitvloeisel van het verlichtingsdiscours dat de nadruk legde op gelijkheid. Ook de bezetting door de Fransen in 1795, en daarmee het begin van de Bataafse Republiek, versnelde het proces. Frankrijk had de joden al in 1791 burgerschap verleend. De implementatie ging echter moeizaam: veel joden zaten niet te wachten op een beperktere rol voor het jodendom, en veel Nederlanders probeerden joden te weren uit, bijvoorbeeld, de gilden en politieke posities, die nu ook voor joden openstonden.’

Van orthodox tot verlicht

Het decreet legde het fundament voor de jood als volwaardig lid van de Nederlandse samenleving en betekende een fundamentele verandering van de relatie tussen de staat en de joden. Rädecker: ‘De joodse gemeenschappen verloren hun semi-autonome status en konden hun gedragsregels niet langer aan de joden opleggen of hen bestraffen. Daarnaast nam de staat functies van de joodse gemeenschap over en ging zij zich bemoeien met de zogenaamde ‘orthopraxie’, bijvoorbeeld hoe er begraven en besneden moest worden. Het Nederlands werd verplicht gesteld in het onderwijs en de synagoge. Kortom: wat religieus was en wat niet werd opnieuw bepaald en gedefinieerd, en de verschillen tussen joden en Nederlanders werden zo klein mogelijk gemaakt. Daardoor reconstrueerden en herdefinieerden joden van alle kanten van het spectrum hun plaats in de Nederlanden en ontstonden er verschillende stromingen en afsplitsingen, van orthodox tot verlicht.’

Verschillende Nederlandse jodendommen

Joden transformeerden vanaf 1796 in burgers, maar iedereen deed dit op eigen wijze. Er ontstonden als een reactie op de secularisatiedruk, afkomstig vanuit zowel de overheid als de verlichte liberaal joodse gemeenschap, eigenlijk verschillende Nederlandse jodendommen. ‘De een werd iets meer burger dan jood, voor de ander gold juist het omgekeerde en werd de expressie van joodsheid belangrijker,’ vertelt Tsila Rädecker. ‘Dit onderzoek toont aan dat het actieve integratiebeleid ten aanzien van joden in de 19e eeuw soms het tegenovergestelde van het beoogde effect had en soms juist leidde tot radicalisering en het vasthouden van het ‘eigene’. De juridische gelijkheid voor joden zorgde voor een versplintering binnen de joodse gemeenschap en het ontstaan van verschillende joodse identiteiten.’

Promotie

Op 10 september zal Tsila haar proefschrift verdedigen in het bijzijn van haar promotoren prof. dr. Kocku von Stuckrad, hoogleraar Religiewetenschap en decaan van de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de RUG, en prof. dr. Karin Hofmeester, verbonden aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en de Universiteit Antwerpen. Na haar promotie in Groningen verkast Tsila tijdelijk naar het Oxford Centre for Hebrew and Jewish Studies om daar als visiting scholar onderzoek te gaan doen naar satirische manifestaties van ‘de joodse kwestie’.

• Wanneer: Donderdag 10 september 2015
• Aanvang: 11:00
• Waar: Academiegebouw