Culinaire Moraliteit

“De crux bij etnografisch onderzoek is om open te staan voor wat andere mensen belangrijk vinden.”

Peter Berger is universitair hoofddocent Indiase Religies en Antropologie van Religie en redacteur van o.a. The Modern Anthropology of India (2013). In januari 2015 verscheen Feeding, Sharing, and Devouring: Ritual and Society in Highland Odisha, India. Dit is de vertaling van zijn proefschrift uit 2004, waarvoor hij een vertaalprijs won. Hij is verheugd dat zijn internationale collega’s zijn boek nu kunnen lezen: “Want Duits is inmiddels een exotische academische taal geworden, natuurlijk ook in India…”

Echte wereldreligies?

Ook is hij blij dat op deze manier de ‘tribale’, inheemse bevolkingsgroepen in India iets meer van de aandacht krijgen die zij verdienen. “De zogeheten adivasi gemeenschappen tellen in totaal meer dan honderd miljoen mensen, maar ze zijn in India een minderheid en worden gemarginaliseerd - zowel cultureel, politiek als linguïstisch. De mainstream cultuur ziet ze als ‘achterlijk’ en de hindoenationalisten beschouwen hen als afvalligen die ‘herbekeerd’ moeten worden. Hun leefwijze en leefomgeving wordt niet gerespecteerd, zelfs bedreigd. Daarnaast: door zulke religies serieus te nemen, stel je ook de academische en politieke dominantie van zogenaamde wereldreligies ter discussie. Deze ‘tribale’ religies kwamen overal ter wereld voor gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis. Ze zijn dus een echt globaal fenomeen.”

Een culinaire visie op goed en slecht

Een goed voorbeeld van het bovenstaande: er is altijd volop aandacht geweest voor de culturele relevantie van eten in het hindoeïsme, maar niemand vond de voedselpraktijken van Indiase stammen de moeite van het onderzoeken waard. Peter Berger onderzocht daarentegen de voedselgewoonten van de Gadaba-gemeenschap in de hooglanden van Odisha, in het oosten van India. “De academische desinteresse weerspiegelt in feite de houding van de hindoeïstische en islamitische laaglanders en van de Indiase staat, die de tribale voedselgewoonten maar primitief, eenzijdig, ongezond en moreel discutabel vinden. In mijn boek laat ik zien dat die houding onterecht is. De Gadaba’s hebben een zeer uitgewerkt voedselsysteem: je zou zelfs kunnen spreken van een culinair moreel systeem, een culinaire visie op goed en slecht.”

Levende doden

Berger was verrast door wat hij tijdens zijn veldwerk ontdekte: alles bleek bij de Gadaba-gemeenschap om eten te draaien. “Ik concludeerde eerst dat de vele rituelen van de Gadaba’s in drie domeinen op te splitsen waren. Er zijn rituelen die te maken hebben met de levenscyclus, met zaken als geboorte, dood of huwelijk. Daarnaast met zaken die de jaarcyclus van de akkers, het bos en de groepsverhoudingen in het dorp betreffen. En ten derde de rituelen die om genezing draaien. Over al die verschillende rituelen is veel te vertellen. Zo is er een spectaculair ritueel waarbij de recent overledenen als het ware weer tot leven worden gewekt en in het lichaam van levende waterbuffels worden overgebracht. Die ‘levende doden’ worden dan een tijdje onderhouden en vervolgens gedood, waarbij ze vervangen worden door stenen platen die de voorouders representeren.”

Alles draait om eten

“Maar het interessantste was, dat ik iets heel anders vond dan ik verwachtte. En dat is ook het hele punt van etnografisch onderzoek: het draait om het openstaan voor wat andere mensen belangrijk vinden. Ik kreeg inderdaad de bevestiging dat de rituelen een systeem vormen dat verschillende levensdomeinen omvat. Maar daarnaast ontdekte ik dat het hele rituelensysteem van de Gadaba’s in essentie draait om eten: om voeden en gevoed worden, om eten en gegeten worden. Zo zien we bijvoorbeeld bij genezingsrituelen dat ziekte wordt gezien als een verslinder, die aangevallen moet worden en zelf verslonden moet worden. Of dat er alternatieve slachtoffers aan ‘de verslinder’ gegeven worden. En als iemand sterft, wordt dat gezien als opgegeten worden door een geest of demon; een ‘natuurlijke’ dood bestaat gewoonweg niet.”

Begrip door verschil

Tot slot formuleert Peter Berger in feite zijn ‘credo’ als antropoloog: “Ik denk dat het mogelijk is om andere culturen en religies te begrijpen, juist door naar de verschillen te kijken: begrip door verschil, om het kort samen te vatten. Bij etnografisch veldwerk duik je in een andere wereld en probeer je die echt te ‘bewonen’. Het is een diepe lange-termijn-verbintenis waarbij je als onderzoeker met je hele persoon betrokken bent. En daarbij hoort dat je de waarheden die je koestert, ter discussie stelt.”