Pas op met het bestempelen van conflicten als religieus

(c) Reformatorisch Dagblad, 11 mei 2010

Conflicten in de wereld duiden als religieus is gevaarlijk en staat het zoeken naar oplossingen in de weg, meent Simon Polinder.

Christenen bestempelen conflicten in de wereld nogal eens als religieus. Zo stelt het SGP-verkiezingsprogramma over de situatie in het Midden-Oosten: „Zolang niet wordt erkend dat het Arabisch-Israëlische conflict over Palestina in feite een islamitisch-joods conflict is, blijven oplossingen aan de oppervlakte steken.”

Een ander voorbeeld betreft het geweld tussen christenen en moslims in Noord-Nigeria. Volgens Tjalling Schotanus, directeur van Open Doors, is daar sprake van systematische geloofsvervolging van christenen (RD van 1 april). En SGP-Europarlementariër B. Belder ziet blijkens een bericht in deze krant van 6 mei het moslimextremisme als de belangrijkste oorzaak van de onlusten.

We moeten echter terughoudend zijn om conflicten met behulp van religie te duiden. In de eerste plaats is vaak niet duidelijk wat er bedoeld wordt met de term religieus conflict. Bedoelen we dan dat er aan het conflict puur religieuze redenen ten grondslag liggen? De kans daarop is erg klein. Religie, zeker het christendom en wellicht nog in meerdere mate de islam, is altijd verweven met andere belangen.

Bovendien, wat bedoelen we precies met religie? Vanuit een brede of onduidelijke definitie van religie is elk conflict religieus te duiden. Een conflict tussen een westers en een islamitisch land wordt dan per definitie als een religieus conflict gezien. De twijfelachtigheid hiervan blijkt echter al uit het feit dat het Westen zichzelf vaak als seculier ziet, terwijl islamitische landen spreken over het christelijke Westen. Kortom, een conflict als religieus bestempelen, leidt niet perse tot beter begrip van het conflict.

In de tweede plaats vervult religie vaak een ideologische functie. In zo’n geval wordt religie bewust of onbewust gebruikt om de werkelijke aard van het conflict te verhullen. Dat kan een effectief middel zijn om mensen te mobiliseren voor een bepaalde zaak waar zij op het eerste gezicht geen belang bij hebben. Op deze manier kan religie een rol spelen, maar dat maakt een conflict nog niet religieus.

Daarom is het riskant als mensen, en met name politici, een conflict religieus gaan duiden. Maar al te gemakkelijk geven ze in zo’n geval religie, vanuit hun eigen belang, een ideologische functie.

Soms lijkt religie zelf aanleiding te geven tot een religieuze duiding van conflicten. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de idee dat er een strijd gaande is tussen het rijk van God en de satan een-op-een wordt overgezet op de politieke verhoudingen in het hier en nu. Voorzichtigheid is echter geboden. Hoewel de Bijbel inderdaad spreekt over een strijd tussen goed en kwaad, heeft de hoofdstroom van de christelijke traditie deze strijd altijd geestelijk geduid en geschuwd deze te laten samenvallen met bepaalde partijen in een conflict.

Een duiding van een conflict als religieus roept dus meer vragen op dan dat ze antwoorden biedt. Maar al te gemakkelijk wordt aan het conflict een dimensie toegevoegd die een verdere oplossing alleen maar in de weg staat.

De auteur is als promovendus verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en onderzoekt de rol van religie in de internationale betrekkingen.