‘Aletta Jacobs School als Google Maps voor de gezondheidszorg’

Volgens Erik Buskens, sinds september de nieuwe wetenschappelijk directeur ad interim van de Aletta Jacobs School of Public Health, kunnen kennisinstellingen richting geven aan het overheidsbeleid. ‘Wetenschap gaat niet alleen over kennisvergaring, maar moet de samenleving ook dienen.’

In het kantoor van Buskens, hoogleraar Population Health Management, hangt een landkaart van Noordoost-Nederland (en Noordwest-Duitsland). Dat is geen toeval. Een belangrijk deel van deze regio heeft een lage sociaal-economische status, gebaseerd op factoren zoals welvaart, opleidingsniveau en arbeidsmarktdeelname. Mensen met een lagere sociaaleconomische status hebben vaak een minder gezonde leefstijl en leefomgeving dan mensen met een ‘hogere’ status. Deze gezondheidsverschillen zijn de laatste decennia alleen maar toegenomen, zegt Buskens. Hij neemt hierover geen blad voor de mond. ‘Dit is het gevolg van tientallen jaren neoliberaal beleid, het niet willen ingrijpen als overheid.’

Sinds september is Buskens de waarnemend wetenschappelijk directeur van de Aletta Jacobs School. Hij verwijst naar zijn voorgangers Jochen Mierau en Brigit Toebes. ‘Jochen heeft met behulp van data de gezondheidsverschillen in de regio aangetoond en inzichtelijk gemaakt, en daar vervolgens een netwerk omheen gebouwd. Hij heeft Aletta op de kaart gezet. Brigit gaf de juridische munitie om de overheid daadwerkelijk te bewegen iets aan de gezondheidsachterstanden te doen, om verantwoordelijkheid te tonen. Aletta is daarmee een mooie richting ingeslagen, maar we zijn nog niet klaar.’

Navigatie

Buskens geeft daar de komende tijd als nieuwe wetenschappelijk directeur zijn eigen draai aan. Hij noemt het begrip ‘health in all policies’. ‘We moeten het concept gezondheid laten terugkomen in alle beleidsterreinen, en laten prevaleren boven economische belangen. Ja, een McDonald’s levert geld en werkgelegenheid, maar wat zijn de langdurige effecten? Een gezonde bevolking zorgt voor gezonde werknemers en daarmee een gezonde economie.’ Volgens Buskens is de politiek vaak kortzichtig. ‘Mede door de politieke varkenscyclus van vier jaar. Daar moeten we als kennisinstellingen iets tegenover stellen.’

Het is aan kennisinstellingen om de overheid te informeren en te helpen bij het maken van ‘evidence-based' beleid, vervolgt de hoogleraar. ‘Ik zie de Aletta Jacobs School als Google Maps voor de overheid, als navigatie voor de gezondheidszorg. We ontsluiten de kennis, waarmee bestuurders geïnformeerd beleid kunnen voeren. Dit doen we zowel voor als mét de samenleving, dankzij onze stevige aanwezigheid in de regio.’ Het vraagt volgens Buskens om een andere rol voor onderzoekers. ‘Wetenschap gaat niet alleen over kennisvergaring, maar moet de samenleving ook dienen.’

Er zijn genoeg collega-onderzoekers die graag helpen bij de implementatie van wetenschappelijke kennis in de samenleving, weet de hoogleraar. Het erkennen en waarderen van deze onderzoekers die zich willen richten op impact blijft evenwel een heikel punt. Wetenschappers worden in de eerste plaats beloond voor publicaties en het binnenhalen van subsidies. ‘Het is zoeken naar een goede balans, zeker in de huidige tijd. Maar we moeten onderzoekers de kans blijven geven om hun talenten te ontwikkelen en in te zetten op verschillende gebieden.’

Technologie

Als hoogleraar Health Technology Assessment deed Buskens vele jaren onderzoek naar medische innovaties. ‘In die periode ontdekte ik dat we weliswaar een heleboel kunnen repareren aan het menselijk lichaam, maar dat we daar zeker niet alle heil van moeten verwachten. Veel belangrijker is om te kijken naar de echte oorzaak van de meeste ziektes: een ongezonde leefstijl en omgeving.’ Hij noemt als voorbeeld de ‘voedselwoestijnen’ in de Verenigde Staten, een gebied waar betaalbaar en gezond eten beperkt beschikbaar is. ‘Als we niet oppassen is Amerika ons voorland. Ook hier krijgen we veel te veel 'ultra-processed food' voorgeschoteld.’

Een ongezonde leefstijl kan leiden tot meerdere chronische aandoeningen. Volgens Buskens kunnen innovaties op het gebied van kunstmatige intelligentie, ‘big data’ en ‘smart devices’ een belangrijke rol spelen om een gezonde leefstijl en leefomgeving te waarborgen. ‘Ik zie dat techneuten staan te popelen om hun bijdrage te leveren. Er valt zeker waarde te creëren. Iedere zorgprofessional staat te juichen als we met AI de administratielast kunnen verlichten, waardoor er meer ruimte overblijft voor de zorg.’

Technologie wordt echter nog te vaak in ‘splendid isolation’ ontwikkeld, vervolgt Buskens. ‘Dat is een valkuil. Je kunt iets fantastisch bouwen, maar willen patiënten en professionals het gebruiken? En gaat de zorgverzekeraar het vergoeden? Het hele systeem moet klaar zijn om de innovatie te omarmen.’ De Aletta Jacobs School kan met haar netwerk als schakel fungeren, weet de hoogleraar. ‘Wij gaan het niet zelf maken, maar we kunnen helpen om het gapende gat tussen ontwikkelaars en eindgebruikers te overbruggen.’