Roeping of noodzakelijk kwaad?

Het is belangrijk om te weten hoe werknemers hun baan zien, ontdekte Milena Nikolova. De hoogleraar Economics of Well-being onderscheidt drie verschillende arbeidsmotivaties: werk als instrument om geld te verdienen, als stap in een carrière of als zingeving. Die indeling verklaart zo’n 40% van de onderlinge verschillen in onze inspanningen op de werkplek of de moeite die we doen tijdens de zoektocht naar een nieuwe baan. ‘Het erkennen van verschillende arbeidsmotieven kan medewerkers bewust maken van waar ze gelukkig van worden.’

^{Door: Riepko Buikema, Corporate Communicatie / Foto’s: Henk Veenstra}

Zeven of acht jaar is ze pas, als bij de Bulgaarse Nikolova het zaadje voor haar academische loopbaan wordt geplant. ‘Mijn moeder kwam terug van een zakenreis uit de VS en zei: “Daar moeten jullie heen om te studeren. Ik weet nog niet hoe, maar dat moeten we voor elkaar krijgen.” Later plaveide mijn zus de weg in Amerika. Het was geweldig, ik ben ontzettend dankbaar.’

Turbulente jaren

Want ze gaat, als achttienjarige naar Gettysburg, Pennsylvania. ‘Ik groeide op in turbulente, niet zo gelukkige jaren in Bulgarije, tijdens de overgang naar democratie en een vrijemarkteconomie. Het gold gelukkig niet voor mijn familie, maar veel mensen hadden weinig geld. Ik herinner me dat ik in een lokale supermarkt een oude vrouw zag, huilend omdat ze alleen brood met olie te eten had. Verschrikkelijk.’

Economie van geluk

Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan grijpt Nikolova haar kansen. Ze promoveert aan de University of Maryland, College Park, de thuisbasis van hoogleraar Carol Graham, een pionier op het gebied van de ‘economics of happiness’. ‘Dat vakgebied sprak me meteen enorm aan. Omdat daarin het welzijn en de levenstevredenheid van individuen centraal staat, in tegenstelling tot de standaard economie, waarin het vooral draait om de inzet van hulpbronnen, productie en consumptie. Bovendien was Carol een rolmodel. Ze leerde mij academicus te zijn, en - nog belangrijker - een vrouwelijke academicus.’

Vastberaden

De inspirerende lessen leggen de basis voor Nikolova’s recente, nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek in Groningen naar onze motieven om te werken, met dank aan een subsidie uit de NWO Open Competitie.  ‘Ik ben al zolang met dit onderwerp bezig, heb misschien wel dertig keer geprobeerd om financiering te krijgen. Andere dingen wil ik best opgeven - ik heb ook slechte ideeën, hoor - maar deze niet. Hier geloof ik echt in.’

Desastreus

Vanwaar die vasthoudendheid naar precies dit onderwerp? ‘Ik verwachtte dat we als economen iets over het hoofd zagen. Voor mijn gevoel verklaren onze motieven om te werken een belangrijk deel van ons werkgedrag. We weten bijvoorbeeld dat je baan verliezen een van de ongelukkigste momenten in het leven is. Het heeft een enorme invloed op onze tevredenheid. Naast een inkomen geeft werk ons structuur, sociale contacten, een doel. Tegelijkertijd zoekt niet iedereen die werkloos wordt meteen een nieuwe baan. Veel mensen kost dat best veel tijd, ze grijpen niet de eerste de beste mogelijkheid. Maar waarom? Als je baan verliezen zo’n grote negatieve invloed heeft op jouw geluk?’

Zingeving

Een voor de hand liggende verklaring, legt Nikolova uit, is dat voor een deel van de mensen ongetwijfeld geldt: werk is werk, puur een instrument om geld te verdienen. ‘Maar voor een ander deel is werk ook een bron van prestige, van sociale status, zij zien hun werk als onderdeel van een carrière. En dan is er nog een derde groep, de roepinggeoriënteerden, mensen voor wie werk zingeving biedt. Voor die laatsten is een baan met meer status, geld of prestige niet per se interessant. Zij zullen mogelijk langer zoeken naar een geschikte werkplek, naar een baan waarmee ze kunnen bijdragen aan de maatschappij.’

Verschillen erkennen

Die driedeling doet er toe, ontdekte Nikolova. ‘Ik was geschokt toen ik zag dat de betekenis die we toekennen aan ons werk de meest bepalende factor is voor de mate waarop we ons inspannen op de werkvloer of de moeite die we nemen om een nieuwe baan te vinden. Daarmee wil ik zeker niet bepleiten dat we het profiel van medewerkers moeten gebruiken om ze te exploiteren of te manipuleren. Maar het erkennen van verschillende arbeidsmotieven kan medewerkers bewust maken van waar ze gelukkig van worden. Iemand die zijn baan als een roeping ziet, moet de ruimte krijgen bij te dragen aan de organisatie, om dingen te verbeteren. Met iemand die gericht is op een carrière moet je open spreken over verwachtingen en promotiekansen.’

Hartverwarmend

En de geïnterviewde? Onder welke groep schaart hoogleraar Nikolova zichzelf? Het antwoord laat zich raden, zeker nadat ze heeft verteld over ‘een van de beste momenten uit haar carrière’. Het is de dag waarop een Amerikaanse middelbare scholier, met plannen om engineering te gaan studeren, Nikolova mailt dat haar perspectief op robotisering en de toekomstige kwaliteit van banen is veranderd vanwege een publicatie van de Aletta Jacobs-hoogleraar in Groningen. ‘Zo hartverwarmend! En inderdaad, precies de zingeving die ik zoek. Daar werk ik ontzettend hard voor. Ik keek altijd vreemd op van verhalen over collega’s die doorwerkten vanuit het kraambed, maar het overkwam mij ook.’

Waarden overbrengen

‘Als moeder besteed ik nu meer aandacht aan andere dingen van het leven, tenminste dat houd ik mezelf voor. Tegelijkertijd vind ik het belangrijk dat mijn driejarige dochter ziet dat ik een college of een presentatie voorbereid. Ik praat met haar over mijn studenten, promovendi en co-auteurs. Ik wil mijn waarden op haar overbrengen. Dat is een worsteling. Ik prijs me gelukkig dat mijn man dat herkent en mij altijd steunt. En ik heb mijn dochter al gezegd: “Het maakt me niet uit waar jij later gaat studeren, maar ik ga - als gasthoogleraar - hoe dan ook met je mee.”

Meer informatie

Nikolova houdt op vrijdag 11 oktober haar oratie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

• Milena Nikolova
• Blog: Loud or quiet quitting in the Dutch labor market? The influence of work orientations on effort and turnover
• Blog: Betrokkenheid wordt sterk beïnvloed door hoe werknemer de baan ziet