Gaswinning in Groningen: opkrabbelen na een fiasco

De gaswinning in Groningen heeft de relaties tussen alle betrokken partijen beschadigd. Agustin De Julio Pardo onderzoekt hoe deze partijen met elkaar kunnen worden verzoend en hoe het onderlinge vertrouwen kan worden hersteld.

_{Door Agustin De Julio Pardo / Foto's Reyer Boxem}

Ik ben in 2021 begonnen met mijn promotietraject bij het Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen, een instituut binnen de Rijksuniversiteit Groningen dat de maatschappelijke impact van de gaswinning in Groningen bestudeert. Ik richt me specifiek op een van de vele indirecte gevolgen van de gaswinning, namelijk de beschadigde relaties tussen alle betrokken partijen. Mijn belangrijkste onderzoeksdoel? Manieren bedenken om deze partijen met elkaar te verzoenen en het onderlinge vertrouwen te herstellen. Het begin van de verhoren in het kader van de Parlementaire Enquête in 2021 bood een unieke kans om deze zaken te bestuderen.

Groningen en de Parlementaire Enquête

‘Zestig jaar gaswinning heeft Nederland veel opgeleverd maar kent, zeker voor gedupeerden, ook vele schaduwkanten.’ Met die woorden begon voorzitter Tom van der Lee elk van de 69 verhoren in de Parlementaire Enquêtecommissie Aardgaswinning Groningen (PEGAS). Het verhaal van hoe de gaswinning in de provincie Groningen door decennia van opgewekte (of niet-natuurlijke) aardbevingen van een economisch wonder veranderde in een nachtmerrie, is bij de meeste mensen intussen wel bekend.

Het gaswinningsdebacle mondde uit in een parlementaire enquête, het zwaarste instrument dat het Nederlandse parlement heeft om beleidsfalen te onderzoeken. De PEGAS was het meest veelomvattende onderzoek in de Nederlandse geschiedenis. Het onderzoek, dat bestond uit een historische reconstructie van een periode die ruim 60 jaar beslaat, heeft geresulteerd in een 1959 pagina's tellend rapport. Een aantal van de belangrijkste conclusies: er bestonden onoverbrugbare verschillen tussen dat wat volgens de beleidsmakers de realiteit was, en de realiteit zoals bewoners die ervoeren. De procedures voor schadevergoeding en versterking werken slecht en hebben het leven van Groningers beschadigd. Lokale en regionale overheden waren niet in staat de belangen van de Groningers goed te behartigen. De overheid en de industrie stonden bij de gaswinning ongezond dicht bij elkaar. Maar de belangrijkste conclusie is dat financieel gewin een dominante rol speelde bij het maken van beleid en dat de belangen van de Groningers structureel werden genegeerd.

Parlementaire enquêtes zoals deze zijn een typisch Nederlands rechtsmiddel, maar op wat verschillen in reikwijdte en rechtsbasis na lijken ze volgens bepaalde theorieën nogal op internationale waarheids- en verzoeningscommissies (TRC: Truth and Reconciliation Commission). In hoeverre komen ze overeen? En kan de PEGAS ook zorgen voor verzoening in Groningen?

Waarheid en verzoening

Binnen het vakgebied van de transitional justice, ofwel 'overgangsrechtspraak', wordt bekeken hoe de overgang van een oud naar een nieuw systeem na een traumatische maatschappelijke gebeurtenis kan worden versoepeld. Hierbinnen spelen TRC's een belangrijke rol. Klinkt dit bekend? U herinnert zich vast nog wel de Waarheids- en Verzoeningscommissie van aartsbisschop Desmond Tutu na de val van het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Of de vele commissies die volgden op dictaturen in Latijns-Amerika. Tussen de PEGAS en deze commissies bestaan niet alleen veel verschillen, maar zijn er ook veel overeenkomsten in rol en reikwijdte.

Al deze commissies proberen een betrouwbaar overzicht te bieden van de geschiedenis van een zaak. Grote aantallen verslagen en ervaringen worden samengevat in één verhaal. De commissie bepaalt wat wel en niet vermeldenswaardig is, wijst schuld toe en presenteert een rapport met haar bevindingen. TRC's hopen op deze manier strijdende partijen in staat te stellen weer te gaan samenleven en samenwerken.

Wij van het Kennisplatform zijn bezig met een nationaal longitudinaal onderzoek naar de effecten van het PEGAS-rapport op verzoening tussen groepen. Hiermee kunnen we bestuderen in hoeverre deze commissie als een TRC heeft gewerkt, en of feitenonderzoek in Groningen heeft geholpen groepen nader tot elkaar te brengen.

Wegen naar harmonie

Na het PEGAS-onderzoek zou ik ook graag een blik willen werpen op een aantal andere mechanismen binnen de overgangsrechtspraak. Een daarvan is de vraag hoe compensatieregelingen werken. Hoe succesvol wordt het plan Nij Begun, de reactie van de overheid op het rapport? Kun je lijden compenseren met projecten voor het algemeen belang, bijvoorbeeld de benoeming van Groningen tot energiehoofdstad van Nederland of de bouw van een waterstofcentrale in de Eemshaven? (hint: discutabel).

Een ander concept uit de koker van de overgangsrechtspraak is 'memorialisatie', oftewel de vraag hoe maatschappijen zich traumatische gebeurtenissen collectief herinneren. Op dit gebied bestaan al een paar projecten, zoals het museum EPIQ in Loppersum en de Groninger Galerij in het Museum aan de A. Hoe kunnen we de ervaringen en herinneringen van de slachtoffers van de gaswinning levend houden naarmate zij ouder worden? Wat willen we onze kinderen vertellen over het gaswinningsdebacle in Groningen?

Ten slotte hoop ik dat er lessen worden geleerd uit alle pijn die deze regio heeft geleden. Hiervoor is institutioneel leren nodig. Concreet betekent dit dat in toekomstige energieprojecten, waaronder ook de energietransitie, maatschappelijke impact serieus moet worden genomen, dat deze projecten transparant moeten worden ontworpen en dat bewoners moeten worden betrokken bij de besluitvorming. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze principes worden toegepast in de energietransitie? Een goed voorbeeld: het project NortH2 kreeg onlangs kritiek vanwege het gebrek aan transparantie en omdat de bewoners van het gebied er niet bij betrokken werden. Om institutioneel leren teweeg te brengen, stel ik me van de wetenschap voor dat ze die energieprojecten nauwlettend in de gaten houdt, zich waar nodig laat horen en haar maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt.

Wonderlaand - Verhalen uit Groningen

Mijn relatie met Groningen en het gas begon niet op de eerste dag van mijn promotietraject. Ik heb de zaak sinds ongeveer 2016 gevolgd, puur uit interesse in mijn nieuwe stad en provincie. Tijdens zo’n periode pik je allerlei informatie op, ontmoet je veel mensen en hoor je veel verhalen. Helaas kan ik niet al die verhalen kwijt in een wetenschappelijk proefschrift. Maar dat maakt ze niet minder interessant of waardevol.

Nadat ik bij het Kennisplatform was komen werken, ontmoette ik Hannah Porada, een mede-promovendus die de Groningse zaak vanuit de UvA bestudeert. Allebei wilden we een plek vinden voor alle niet-empirische kennis die we hadden vergaard, en zo werd de podcast Wonderlaand geboren. In Wonderlaand vertellen we op een informele, niet-wetenschappelijke manier verhalen over de cultuur en geschiedenis van Groningen. Experts op allerlei gebieden komen aan het woord over onderwerpen als psychologie, muziek, dialect, geschiedenis en nog veel meer.

Contact

Agustin De Julio Pardo