Het gebed in de hedendaagse Franse filosofie

PhD-kandidaat Filippo Pietrogrande onderzocht hoe het onderwerp gebed wordt verkend in de hedendaagse Franse filosofie. Op donderdag 27 oktober verdedigt hij zijn proefschrift The Irreducibility of Prayer om daarmee de PhD-graad in Religiewetenschappen aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de RUG te behalen. ‘Mijn onderzoek laat zien dat de grenzen tussen filosofie en religie vaak vager zijn dan men denkt.’

Van Verona naar Groningen

Filippo Pietrogrande deed zijn MA Filosofie aan de Universiteit van Verona, waarvoor hij een thesis schreef over het begrip ‘sense’ in de filosofie van Jean-Luc Nancy. Tijdens zijn master volgde hij een semester aan de Universiteit Utrecht. Toen de tijd kwam om te solliciteren naar een PhD-positie keek hij naar mogelijkheden in Nederland. De Rijksuniversiteit Groningen, en specifiek de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap, sloot aan bij zijn onderzoeksinteresses en accepteerde hem als PhD-kandidaat. Filippo: ‘Ik voel me echt heel bevoorrecht dat ik de kans heb gekregen om op zo’n geweldige plek te werken.’

Aandacht voor de aard van het gebed

In zijn dissertatie onderzoekt Filippo hoe het onderwerp gebed wordt verkend in de hedendaagse Franse filosofie, door het werk van de filosofen Jacques Derrida, Jean-Luc Marion, Jean-Louis Chrétien en Jean-Luc Nancy onder de loep te nemen: ‘Het hoofddoel van mijn project is om de redenen voor, en consequenties van, de aandacht van deze filosofen voor de aard van het gebed te begrijpen in een historische context waar het gebed zijn waarde en betekenis verloren lijkt te hebben,’ licht hij toe.

Metafysica overwinnen

‘Historisch gezien heeft de filosofie altijd een vrij conflicterende relatie gehad met religie. Daarbovenop komt dat de heerschappij van de technologie, geleid door de moderne wetenschap, de betekenis van bepaalde religieuze praktijken zoals het gebed heeft verzwakt. Daarom vond ik een van de meest opmerkelijke bevindingen tijdens mijn onderzoek dat ik besefte dat hedendaagse filosofen niet alleen uitgebreid over het gebed spreken, maar dat het gebed zelfs een bijzondere status in hun betogen inneemt. Later realiseerde ik me dat de redenen voor deze interesse in het gebed geenszins “neutraal” waren, maar dat de wens om de metafysica te overwinnen, overgenomen van Heidegger, voorrang kreeg in de algemene benadering van het fenomeen gebed.’

Onreduceerbaarheid van het gebed

Filippo vervolgt: ‘In essentie betekent dit dat het gebed gereduceerd moest worden tot een minimale kern of essentie, ontdaan van zijn fundamentele aspecten, zoals de gemeenschappelijke dimensie, het verzoekende karakter en het adresseren van een ontvanger. In mijn dissertatie argumenteer ik tegen deze reductie en probeer ik de kiem van wat ik noem de “onreduceerbaarheid” van het gebed te vinden in het Franse filosofische discours. Uiteindelijk was mijn meest interessante bevinding in essentie “deconstructief”: de filosofen laten, terwijl ze een pure en onbepaalde vorm van gebed beargumenteren, onbewust zelf zien dat zo’n reductie onmogelijk is.’ Alles bij elkaar genomen denkt Filippo dat zijn PhD-onderzoek aantoont dat bepaalde religieuze fenomenen nog steeds van vrij centraal belang kunnen zijn in het hedendaagse filosofische discours: ‘De grenzen tussen filosofie en religie zijn vaak vager dan men denkt.’

Prachtige plek

Momenteel woont Filippo in Brussel, waar hij als filosofiedocent werkt aan een Haute École (hogeschool). Ook kreeg hij de kans om les te geven aan de Europese School, Brussel IV: ‘Ik vind het erg leuk om filosofie te doceren op verschillende niveaus en aan verschillende groepen, dus dat wil ik in de toekomst graag blijven doen. Maar ook ben ik van plan om aanvragen te doen voor verschillende post-docs en beurzen in, en mogelijk ook buiten, Europa. Op de Faculteit GGW trof ik een vriendelijk en open werkomgeving aan. Naar kantoor gaan gaf me altijd een heerlijk, tevreden gevoel – behalve als ik met mijn fiets tegen een wind van 100 kilometer per uur in moest trappen! Maar even eerlijk, ik ben extreem dankbaar dat ik de kans heb gekregen om op zo’n prachtige plek te werken. Ook Groningen zelf heeft veel te bieden, ondanks of juist dankzij de grootte van de stad. Maar wat ik het mooist vond, had weinig te maken met het bruisende stadsleven. Ik woonde in het noorden van de stad, Reitdiephaven, en vond het geweldig om lange wandelingen of fietstochten te maken langs de rivier. Dan voelde ik me soms net een handelaar van het Hanzeverbond, die zeldzame Italiaanse delicatessen naar de noordelijke steden bracht.’

Promotieceremonie

On 27 oktober zal Filippo zijn dissertatie The Irreducibility of Prayer. Religious Language and the Overcoming of Metaphysics in Contemporary French Philosophy verdedigen tijdens een promotieceremonie in aanwezigheid van zijn promotor prof. dr. Christoph Jedan, hoogleraar Ethiek en Vergelijkende Godsdienstfilosofie aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de RUG, alsmede co-promotor dr. Dennis Vanden Auweele, universitair docent Filosofie aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven.

Wanneer:       Donderdag 27 oktober 2022
Aanvang:       14:30
Waar:             Academiegebouw