Genetische testen voor een betere gezondheid

Gezond oud worden, het vooruitzicht op een lang en gezond leven, wordt gezien als een van de doelstellingen van de gezondheidszorg in de 21e eeuw. Voor mijn proefschrift heb ik onderzocht hoe genetische testen kunnen helpen om patiënten op maat gemaakte behandelopties te bieden voor complexe aandoeningen, zoals depressie en diabetes.

_{Door Taichi Ochi / Foto’s: Henk Veenstra}

Factoren voor gezond oud worden

Er zijn veel factoren die een rol spelen bij gezond ouder worden. Op dit moment lijkt de consensus te zijn dat fysiek actief zijn, een gezond gewicht en een evenwichtig dieet belangrijke factoren zijn. Er zijn echter ook andere factoren die een rol spelen en waar we geen invloed op hebben, maar die we wel kunnen gebruiken om betere keuzes te maken om gezond oud te worden.

Medicatie op maat dankzij genetica

De afronding van het Human Genome Project heeft een doos van Pandora geopend als het gaat om begrip van de rol van genen in het menselijk lichaam. Het project is erin geslaagd het menselijke genoom te sequencen. Een van de mijlpalen die werd bereikt, was het ontrafelen van genen die een rol spelen bij reacties op geneesmiddelen. Deze genen zijn niet alleen gecategoriseerd, maar de mogelijkheid om genen te sequencen bood ook meer toegankelijke mogelijkheden om genetische testen in te zetten in de gezondheidszorg.

Farmacogenetische varianten

Farmacogenetische varianten zijn varianten in genen die een rol spelen in de verschillende manieren waarop op geneesmiddelen wordt gereageerd. Er zijn richtlijnen opgesteld die de interacties van deze farmacogenetische varianten beschrijven, de zogenaamde ‘geneesmiddel-gen-interacties’. Deze richtlijnen bieden medische professionals een kader om patiënten betere medicatie voor te kunnen schrijven. Verder onderzoek naar dit onderwerp zou zich kunnen richten op de implementatie van richtlijnen in de praktijk en een focus op het uitbreiden van deze richtlijnen. De vraag is echter nog of de testen rendabel en bruikbaar zijn in de praktijk.

De kosten-utiliteit van genetische testen

Gezondheidseconomische evaluaties hebben tot doel om de kosten en effecten van interventies te vergelijken. In het geval van genetische testen zou het doel van de gezondheidseconomische evaluatie zijn om te bepalen of genetische testen de kosten van de behandeling van een aandoening zouden verlagen. Voor reeds vastgestelde geneesmiddel-gen-interacties zijn al goede argumenten gedefinieerd voor preventieve genetische testen, waarmee ineffectieve behandelingen of bijwerkingen voor patiënten kunnen worden voorkomen. Door de kosten van genetische testen te verlagen, lijkt de kosteneffectiviteit van deze testen gegarandeerd. Deze geneesmiddel-gen- interacties maken echter slechts een deel uit van het gebruik van genetische testen voor behandelingen op maat. Wat als we met behulp van deze genetische testen het risico op aandoeningen voor individuele personen zouden kunnen begrijpen? Dat kan met genetische risicoscores.

Meer argumenten voor genetische risicoscores

Genetische risicoscores, ook wel polygene risicoscores genoemd, geven aan hoeveel risico iemand loopt om een bepaalde aandoening te krijgen. Als we het genetische risico van een persoon begrijpen, kan dit leiden tot betere resultaten als deze persoon de ziekte daadwerkelijk ontwikkelt. Bij monogene aandoeningen kan de aandoening worden veroorzaakt door mutaties in één gen (bijvoorbeeld cystische fibrose en het CFTR-gen), terwijl bij complexe aandoeningen, zoals hartziekten en diabetes, meerdere genen betrokken zijn. Daarom zou het genereren van genetische risicoscores voor complexe aandoeningen mensen helpen beter te begrijpen welk risico ze lopen om de aandoening te ontwikkelen en kunnen ze maatregelen nemen om complicaties te voorkomen. Er is echter nog geen consensus over welke genen moeten worden bekeken en of dit een kosteneffectieve manier zou zijn om de ontwikkeling van de aandoening te meten.

Behandeling op maat voor depressie

Een van deze complexe aandoeningen die mijn interesse heeft gewekt, is depressie. Hoewel het sociale stigma op geestelijke gezondheid de afgelopen jaren is afgenomen, kost het mensen die hiermee worstelen nog steeds moeite om de beste behandeling te krijgen. Er zijn verschillende manieren om een depressie te behandelen; een daarvan is het voorschrijven van antidepressiva. Mijn interesse in depressie richt zich op de vraag in hoeverre genetische testen kunnen worden gebruikt om de resultaten voor patiënten te verbeteren. Antidepressiva hebben veel bekende geneesmiddel-gen-interacties, wat pleit voor het gebruik van preventieve genetische testen om ervoor te zorgen dat patiënten de beste medicatie in de optimale dosering krijgen. Het zou interessant zijn om met behulp van genetische risicoscores te bepalen of het categoriseren van personen in risicoprofielen de behandeling voor elk individu zou verbeteren. Zo zouden mensen met een hoog risico voordeel hebben van vroege behandeling, zoals counseling en cognitieve gedragstherapie. Met behulp van dergelijke tools zouden patiënten hun aandoening beter kunnen begrijpen en kunnen ze gerichtere beslissingen nemen om hun levensstijl aan te passen.

Bepaling van de impact op de lange termijn

Het klinkt alsof genetische testen behandelingen zouden kunnen verbeteren, maar een van de problemen is de prijs van een genetische test. In de loop van de jaren zijn genetica op allerlei manieren economisch geëvalueerd, maar de resultaten zijn niet eenduidig. Een van de redenen hiervoor kan zijn dat tijdens eerdere onderzoeken de prijs van genetische testen nog erg hoog lag. Nu de kosten van genetische testen steeds lager worden en deze testen steeds toegankelijker worden, zijn de resultaten ook anders. Ik zie één probleem bij deze evaluaties en dat is dat de meeste slechts rekening houden met één geneesmiddel-gen-interactie, terwijl mensen in de loop van hun leven met meerdere geneesmiddelinteracties te maken kunnen krijgen. Daarom denk ik dat economische evaluaties naar de lange termijn moeten kijken om te bepalen of een genetische test effectief kan zijn om de risico’s op complexe aandoeningen te bepalen en zo voor een betere gezondheid gedurende het hele leven te zorgen.

Medicatie op maat

In mijn nieuwe onderzoek evalueer ik of preventieve genetische testen kosteneffectief zijn gedurende een langdurige onderzoeksperiode. Het PharmLines Initiative combineert individuele informatie uit LifeLines met IADB.nl, de database van voorgeschreven geneesmiddelen, en biedt op die manier de informatie die nodig is om het onderzoek uit te voeren. Om de economische waarde van genetische testen te bepalen, is het belangrijk om te weten hoe vaak bepaalde farmacogenetische varianten voorkomen in de bevolking. Nog belangrijker is om te weten hoe vaak ze voorkomen in personen die de geneesmiddelen met interactie gebruiken. Ik hoop dat mijn onderzoek helpt om de onzekerheden weg te nemen over het gebruik van genetische testen als preventief middel om de gezondheidszorg te verbeteren en gezond oud worden mogelijk te maken.