‘Jongeren stimuleren, dat is mijn belangrijkste taak’

Vierenhalf jaar geleden ontving hij de Nobelprijs. Tijdens de uitreiking in Stockholm nam Ben Feringa zich voor: nu ga ik wetenschap op de kaart zetten. Zijn missie krijgt een nieuwe impuls met de oprichting van het Ben Feringa Fonds, bedoeld om de publieke belangstelling voor wetenschap aan te wakkeren. Te beginnen met een wetenschapsquiz en een tournee langs middelbare scholen.

Tekst: Riepko Buikema, afdeling Communicatie RUG, foto’s: Elmer Spaargaren

Interview of niet, Ben Feringa blijft doceren. Nog voor het gesprek begonnen is, overhandigt hij een boek van wetenschapsjournalist Esther Thole. Makers van leven. Hoe wetenschappers leven bouwen in het lab. ‘Hier, dit is voor jou.’ Stilzitten is er niet bij. Hij wipt achterover op zijn stoel, leunt dan weer indringend naar voren. Laat een pen op tafel vallen om zijn betoog over de relativiteitstheorie van Einstein kracht bij te zetten.

Krijtjes

‘Wetenschap is een passie. Een manier van leven’, zegt hij ten overvloede. Hij wijst op het ouderwetse schoolbord in zijn kamer. Vol gekalkt met moleculen. In de opvangbak tientallen krijtstompjes. ‘Kijk, het bord staat helemaal vol. Wetenschap gedijt bij de gratie dat je live kunt discussiëren en elkaar probeert de maat te nemen. Zeker na de Nobelprijs ging ik gigantisch veel op pad. Ik geniet er enorm van dat ik vanwege de coronapandemie meer tijd heb voor mijn mensen in Groningen. Het geeft mij veel energie om een hele dag met studenten en promovendi te praten en te discussiëren.’

Ongelijkheid

Mensen raken. Studenten aan het denken zetten. Scholieren uitdagen hun grenzen te verkennen. Feringa ziet het als zijn belangrijkste opdracht. ‘Bij de uitreiking van de Nobelprijs vroegen ze mij: wat ga je doen nu je het hoogste hebt bereikt? Daar in Stockholm besloot ik: wetenschap op de kaart zetten, daar wil ik prioriteit aan geven. Onze samenleving doordringen van het belang van kennis. Kennis brengt ons vooruit op alle fronten. Niet alleen met technologie, maar ook als het gaat om ons rechtssysteem of ongelijkheid in onze samenleving.’

Paradiso

Die overtuiging bracht hem op talrijke podia. Van buurthuizen tot Paradiso, van middelbare scholen tot grote internationale congressen. Al jaren doet Feringa mee aan publieksevenementen. ‘Daar hoef ik geen geld mee te verdienen, maar soms willen ze je toch iets geven. Een bedrag storten ofzo. Met dat soort giften is nu het Ben Feringa Fonds opgericht, om die gelden te gebruiken wetenschap beter op de kaart te zetten.’

Eerste activiteit om de maatschappelijke waardering voor wetenschap te vergroten: de Groninger Wetenschapsquiz op 31 mei, waaraan iedereen vanuit huis gratis kan meedoen. Volgende stop: middelbare scholen met leerlingen die nog niet zo’n sterke band hebben met de universiteit.

Boekje te buiten

Hij wijst op zijn eigen levenspad. Opgegroeid in Barger-Compascuum, in de zuidoosthoek van Drenthe. ‘Een gebied van boeren en arbeiders. Mijn ouders kwamen nooit verder dan de lagere school, maar ik heb wel die kans gekregen. Ik prijs me gelukkig dat ik naar de middelbare school kon en daar heel goede leraren trof. Zij maakten het verschil. Stimuleerden mij en gingen hun boekje een beetje te buiten door meer te vertellen dan alleen de lesstof. Dat gun ik iedereen.’

Vragen stellen

Belangrijkste doel van de schoolbezoeken die straks voortkomen uit het Ben Feringa Fonds: een warme kennismaking met de academie. Het zaadje planten voor een kritische, open houding. Voor het lef om vragen te stellen. ‘Ik bied scholieren een andere kijk op wetenschap dan het gewone lesmateriaal. Wat is nou eigenlijk wetenschap? Wat is studeren? Welke brede richtingen heb je op een universiteit? Wat betekent het om kennis op te bouwen, om de grenzen van het weten te verleggen?’

Ontdekkingsreis

Begrijp me niet verkeerd, zegt Feringa dan. ‘Ik bedoel niet dat iedereen naar het hbo of de universiteit moet. Ik heb ongelooflijk veel bewondering voor een goede timmerman, verpleegkundige of elektricien. Mijn vertrekpunt is het plezier van de wetenschappelijke ontdekkingsreis. Die hoeft niet altijd gemakkelijk en leuk te zijn. Het is goed om eens te kijken: wat kan ik nu echt? Als leerlingen dat beseffen en ik daar een steentje aan bij kan dragen via mijn fonds, dan bereiken we iets. Als covid het toelaat beginnen we deze herfst.’

Nieuwsgierigheid aanwakkeren

Feringa hoopt de nieuwsgierigheid van leerlingen aan te wakkeren. Zoals hij zelf in zijn jeugd, als een-na-oudste in een gezin met tien kinderen, ook werd aangezet om na te denken en mee te doen. ‘Ondanks hun beperkte opleiding waren mijn ouders wel belezen. Later ontdekte ik dat zelfs mijn grootouders al een abonnement hadden op de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Bij ons thuis werd veel gediscussieerd. Over boeken, wetenschap, geloof en politiek. Dat ging soms heel fel. We stimuleerden elkaar erg. Prachtig.’

Nooit meer studeren

Met twinkelende ogen vertelt hij hoe de geschiedenis zich herhaalt tijdens een van zijn gastlessen. Over dat ene meisje van 15, dat al snel na zijn aftrap haar vinger opsteekt en dat rustig tien minuten volhoudt. ‘Professor Feringa, professor Feringa. Nu u de Nobelprijs heeft, zult u wel blij zijn dat u nooit meer hoeft te studeren. De hele zaal lachen natuurlijk. Waarop ik uitlegde dat ik net was begonnen aan een eerstejaarsboek over celbiologie. Dat ik voor mijn onderzoek steeds nieuwe dingen moet leren. In de pauze kwam dat meisje naar mij toe: dat was toch een grapje, hè, van dat boek? Dat vind ik nou leuk. Ik geniet van die interactie, zeker als ik merk dat ik haar aan het denken zet. Dat is een dankbare taak.’

Hart onder de riem

Hij ziet het als de belangrijkste opdracht van de universiteit. Jonge mensen op het pad naar de toekomst zetten. ‘Voor het basis- en voortgezet onderwijs geldt dat nog meer. Het lerarentekort is het echte probleem van Nederland. Zorg dat je je onderwijs op orde hebt. Daar begint alles mee. Ik zal niet nalaten om die boodschap uit te dragen.’ Met grote bewondering is hij getuige van de loopbaanswitch van zijn jongste dochter Emma, die als zij-instromer voor de klas staat op een basisschool in Amsterdam-West. ‘Dertig leerlingen, van wie 28 met een migratieachtergrond. Het is leuk om te zien dat zij enthousiast is om dingen over te dragen aan kinderen. Maar leerkrachten hebben het niet allemaal even makkelijk. Ook daarom ga ik naar scholen. Om hen een hart onder de riem te steken.’

Dat blijft hij dolgraag nog jaren doen, al vierde Feringa recent zijn zeventigste verjaardag (‘Ja, ja. Zet dat er maar niet te nadrukkelijk in’). ‘Ik ben de Rijksuniversiteit Groningen dankbaar dat ik gewoon door mag gaan. Ik heb een zekere spirit en enthousiasme om jonge mensen te stimuleren. Ik heb daar veel plezier in. Dat kun je lang volhouden.’

Over de Groninger Wetenschapsquiz op 31 mei

Op maandag 31 mei organiseren Studium Generale, het Ben Feringa Fonds en Forum Groningen de Groninger Wetenschapsquiz, waaraan iedereen vanuit huis gratis kan meedoen. Jurylid Ben Feringa: ‘De vragen beslaan de volle breedte van de universiteit, van sterrenkunde tot filosofie. Het is een privilege om daaraan mee te mogen doen. Ik zal af en toe uitleg en achtergronden geven om het publiek en de deelnemers extra te enthousiasmeren. Gewoon hartstikke leuk!’

Zie voor meer informatie en aanmelden de website van Studium Generale.