Amina Helmi benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw

Amina Helmi (Bahia Blanca, Argentinië, 1970) is op 26 april benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Zij is hoogleraar Dynamica, Structuur en Evolutie van de Melkweg bij het Kapteyn Instituut voor Sterrenkunde van de Faculty of Science and Engineering van de RUG. Sinds haar komst naar Groningen in 2003 heeft ze zich in hoog tempo ontwikkeld tot één van de meest succesvolle jonge astronomen van de wereld. Haar liefde voor de sterren leidde ertoe dat ze wereldwijd bekend is komen te staan als grondlegger en pionier van de Galactic Archaelogy, de studie van de oorsprong en evolutie van onze eigen Melkweg en de andere melkwegstelsels in het heelal.

Gefascineerd door de sterrenhemel

Amina Helmi groeide op in Argentinië waar ze als kind al gefascineerd was door de prachtige, heldere sterrenhemel. Ze noemt zichzelf een galactische archeoloog: turend naar het heelal is ze op zoek naar wat er gebeurde in het verleden. Tijdens haar promotieonderzoek slaagde zij erin om de restanten te vinden van een klein sterrenstelsel dat miljarden jaren geleden is samengesmolten met de Melkweg. Deze ontdekking was de aanleiding voor het opzetten van een zeer succesvolle onderzoekslijn die zij tot op de dag van vandaag inspireert en leidt. Het baanbrekende onderzoek dat zij verricht raakt een basisvraag van iedereen: waar komen we vandaan? Wereldwijd wordt zij dan ook erkend als de grondlegger van de Galactic Archaeology en onbetwiste autoriteit op het gebied van de structuur en evolutie van de Melkweg. Zij is een pionier die het denken en de kennis over de Melkweg grondig heeft vernieuwd en behoort dan ook terecht tot de absolute wereldtop in de sterrenkunde.

Leidende rol in het GAIA-project

Aan de hand van theoretische berekeningen op geavanceerde en krachtige computersystemen en simulaties doet Helmi onderzoek naar het samensmelten van vele honderden kleine sterrenstelsels tot de Melkweg gedurende miljarden jaren. Toen het European Space Agency (ESA) in 2003 voorbereidingen trof om een satelliet te lanceren waarmee het mogelijk zou worden om met veel grotere precisie waarnemingen van het heelal te doen, besefte zij als een van de eersten dat dit project een unieke kans bood om de Galactic Archaeology te verheffen tot een niet te negeren onderdeel van de sterrenkundige zoektocht naar de oorsprong van sterrenstelsels. Ze speelde dan ook een leidende rol bij de definitie van het waarneemprogramma van de GAIA-satelliet.

Sterrenkaart

De GAIA-satelliet werd door de ESA in 2013 gelanceerd en biedt sterrenkundigen de mogelijkheid om met grote precisie posities en bewegingen van individuele sterren vast te leggen, vergelijken en toetsen. In feite heeft deze satelliet de sterrenkunde een scherpere bril gegeven waardoor zo’n vijfhonderd Europese astronomen nu bezig zijn om de hele Melkweg in kaart te brengen. Zodra alle data verzameld zijn, kan iedereen die dat wil, deze sterrenkaart met daarop de metingen van meer dan anderhalf miljard sterren, downloaden voor eigen gebruik.

Wereldnieuws over Gaia Enceladus

Na twee decennia gestaag en volhardend werken en de beschikbaarheid van de eerste waarnemingen van de GAIA-gegevens slaagde Helmi er in 2018 het wereldnieuws te halen met de ontdekking van Gaia Enceladus, een restant van een sterrenstelsel dat ooit is samengesmolten met onze Melkweg. Dit was alleen maar mogelijk dankzij haar vooruitziende blik, haar scherpe inzicht en haar unieke vermogen om mensen te inspireren en samen te laten werken, zowel wetenschappelijk als sociaal, aan een gemeenschappelijk doel: het ontrafelen van de vorming van de Melkweg.

Ontdekking nieuwe sterrenstelsel

Dat Helmi wordt erkend als autoriteit op haar vakgebied blijkt uit de vele prestigieuze prijzen en onderzoeksubsidies die zij in de wacht heeft gesleept, zoals de Christiaan Huygensprijs van de KNAW voor haar uitstekende proefschrift en in 2019 de Spinozapremie van NWO, ook wel de Nederlandse Nobelprijs genoemd. Daarmee is zij de tweede vrouwelijke laureaat van de zeven Spinozapremies die sinds de instelling van deze prijs in 1995 aan sterrenkundigen zijn uitgereikt. Verder ontving ze diverse belangrijke, internationale fellowships, zoals de ERC Advanced Fellowship en is ze een veelgevraagd spreker op tal van internationale congressen. Het aantal keren dat haar wetenschappelijk werk wordt geciteerd is zeer hoog: meer dan 30.000 keer. In 2017 is zij benoemd tot lid van de KNAW.

Rolmodel voor vrouwen in de wetenschap

Helmi is verder een zeer inspirerende docent en heeft vele promovendi met succes begeleid. Velen zijn inmiddels zelf een succesvolle carrière begonnen in de sterrenkunde. Met haar enthousiasme slaagt ze erin jong en in het bijzonder jong vrouwelijk talent aan te trekken voor de natuurwetenschap in het algemeen en de sterrenkunde in het bijzonder. Ze geldt dan ook als een belangrijk rolmodel voor vrouwen die een loopbaan in de wetenschap ambiëren. Ze maakt altijd tijd voor een persoonlijk gesprek en haar adviezen over de balans tussen werk en privé en de positie van vrouwen in een mannenwereld worden door haar promovendi en studenten zeer gewaardeerd. Zo geeft ze jonge wetenschappers mee hoe zij het perfecte evenwicht kunnen vinden tussen het ontwikkelen van hun zelfstandigheid als wetenschapper en het gevoel om er niet allen voor te staan.

Uitstekende wetenschapscommunicator

Behalve een buitengewoon veelzijdige, getalenteerde en markante wetenschapper is Helmi een uitstekende wetenschapscommunicator, die altijd zorgvuldig over haar boodschap nadenkt en zonder uitzondering een helder en interessant verhaal vertelt. In de mediaoptredens naar aanleiding van haar resultaten verwoordt ze op enthousiaste manier de schoonheid van de natuur en de charme van haar vakgebied. Wijd en zijd wordt ze als wetenschapper, bestuurder en docent geroemd om haar kalmte en helderheid. Ze gaat rustig en bedachtzaam te werk en is daardoor effectief en efficiënt. Ze blijft daarbij vriendelijk en tegelijk scherp; haar vragen slaan vrijwel altijd de spijker op de kop. Meestal wacht ze op de juiste gelegenheid om haar zegje te doen, waarna haar woord meestal het laatste is.

Lees meer

In beeld: Amina Helmi