‘Ouderen zouden bij aanschaf e-bike verplicht op cursus moeten’

De e-bike, fietsende schoolkinderen en ouderen in het verkeer. Hoogleraar verkeerspsychologie Karel Brookhuis (bijna 70) heeft er een uitgesproken mening over. Nu nadert het einde van een lange carrière. Aarzelend stapt hij van zijn zeepkist. ‘Als psycholoog weet ik als geen ander van veroudering. Je vermogens gaan achteruit. Dat merk je zelf niet, want het gaat heel geleidelijk.’

_{Tekst: Riepko Buikema, afdeling Communicatie. Foto’s: Elmer Spaargaren. (Dit interview vond plaats voorafgaand aan de uitbraak van het coronavirus.)}

‘Iiiiieeeee!’ Karel Brookhuis grijpt de rand van de tafel, drukt zich achterover en balanceert ineens verstijfd op de achterste poten van zijn stoel. Een krachtterm ontsnapt uit zijn mond.

Het is een treffende imitatie van de geschrokken automobilist waarbij Brookhuis onlangs bijna op de motorkap belandde. ‘Had ik die auto gezien? Nee. Ja, eigenlijk wel, maar te laat. Nee dus. Gemist. Die automobilist moest hard voor me remmen’, lacht hij verontschuldigend. ‘Een waarschuwing.’

Vaker ongelukjes

Leeftijd, ervaring, de invloed van veroudering op ons gedrag. Het zijn de terugkerende thema’s in een gesprek van vijf kwartier. Vrijwel onophoudelijk is Brookhuis aan het woord. Hij valt slechts stil om een hap van zijn boterham te nemen. Enthousiast, bevlogen en open over zijn eigen worstelingen.

‘Als ik naar mezelf kijk, dan zie ik gewoon dat ik bepaalde dingen niet meer zomaar doe. Ik heb gemerkt dat het langer duurt om alles op een rijtje te zetten. Vroeger was het van: snel de boel op de rit, nu doorpakken, boem – besluit. Tegenwoordig neem ik me voor om vaker achterover te leunen. Heb ik het overzicht wel? Dat geldt ook voor het verkeer. Het wordt lastiger om mentaal veel ballen tegelijkertijd in de lucht te houden als je ouder wordt. Je overzicht wordt slechter. Maar die achteruitgang merk je zelf niet. Dat verklaart, in ieder geval deels, waarom ouderen heel vaak ongelukjes krijgen.’

Senioren zijn er zeer bedreven in die brokken te wijten aan heel andere oorzaken dan veroudering, zegt Brookhuis. ‘Dat doe ik zelf ook. Terwijl ik natuurlijk heel goed weet: “Karel, je moet rustiger fietsen”. Ja, dat vind ik lastig. Ook mijn overzicht wordt minder. Vroeger versnelde ik richting een kruispunt. Want stel: er komt een gaatje, dan vlieg ik er mooi tussendoor,’ lacht hij . ‘Dat doe ik dus niet meer.’

Verstoffende verhuisdozen

Brookhuis zit bijna veertig jaar in het vak. De verhuisdozen op zijn gedeelde werkkamer gaat hij niet meer uitpakken. ‘Eigenlijk ben ik al een paar jaar met pensioen. Het is met dit soort banen zo dat je eruit wordt geschopt op je 65^ste. Is mij ook gebeurd. Maar ik kreeg gelukkig meteen weer een contract, eerst voor een jaar.’ Tot zijn spijt komt het einde van een lange loopbaan langzaamaan in zicht. Eind april volgend jaar houdt zijn honorair hoogleraarschap op, dan is het echt klaar. Het valt hem toch wel wat zwaar.

‘Het is leuk werk. Verkeerspsychologie is een boeiend vak. Het is me dierbaar. Ik heb er discussies over met Lena, mijn vrouw, over hoe vaak ik hier nog ben.’ Schoorvoetend trekt hij zich terug uit verschillende adviesgroepen en overlegorganen. Waarom eigenlijk? In zijn strakke coltrui en jasje oogt Brookhuis als een afgetrainde wielrenner op de toppen van zijn kunnen.

Geen impulsieve roeptoeter

‘Ik ben buitengewoon fit. Ga twee keer in de week naar de karate-les van mijn collega André Aleman. Maar als psycholoog weet ik als geen ander van veroudering. Je mentale vermogens gaan achteruit. Ik wil niet als een impulsieve roeptoeter in dat soort gezelschappen verkeren.’

Om er meteen aan toe te voegen dat hij toch zeker nog wel even deel blijft uitmaken van bijvoorbeeld de Adviescommissie Verkeer en Vervoer van de Gemeente Groningen en de Adviesraad van SWOV, het nationaal wetenschappelijk instituut voor verkeersveiligheidsonderzoek. Want ja, al zijn kennis en ervaring in de verkeerspsychologie, daar is nu eenmaal veel vraag naar.

Een luisterend oor in Den Haag

Hij ziet het als de grootste verdienste van zichzelf en zijn collega-verkeerspsychologen. ‘Mijn leermeester John Michon overtuigde overheden van het belang van psychologie in het verkeer. Niet om achteraf te bekijken waarom iets niet werkt, maar met als doel onze expertise te betrekken bij de tekentafel. Die boodschap heb ik met niet aflatende ijver in Den Haag naar voren gebracht. Het succes van de verkeerspsychologen in Groningen, nu onder leiding van collega Dick de Waard, zit er onder meer in dat je niet te beroerd bent om ’s ochtends in alle vroegte naar Den Haag te treinen. Tegenwoordig wordt het belang van gedragsonderzoek omarmd door alle partijen, van overheid tot de auto- en farmaceutische industrie. Daar ben ik trots op.’

Zet je kind op de fiets

Brookhuis is vergroeid met de fiets. Jong geleerd, oud gedaan, bezweert Brookhuis. ‘Ik werd door mijn vader op mijn vierde op de fiets gezet. Nu ben ik bijna 70, maar fiets beter dan driekwart van de fietsers.’ Geestdriftig roept hij de huidige generatie ouders op het voorbeeld van zijn vader te volgen. ‘Fiets zo jong mogelijk met je kinderen naar school en begeleid ze onderweg. Hoe jonger je daarmee begint, hoe beter het ze lukt om zich het verkeer eigen te maken, en hoe veiliger is. Ik ben mordicus tegen het wegbrengen van kinderen met de auto.’

Hoe de harmonie verdween van het fietspad

Beneden in de fietsenstalling van de Faculteit Gedrags en Maatschappijwetenschappen toont hij trots zijn nieuwste aanwinst. Een blauwe Koga van 1600 euro, met schijfremmen en een riem in plaats van zo’n ouderwetse ketting. Die remmen komen goed van pas, want de redelijke harmonie die je vroeger in fietsverkeer had, is door de opkomst van moderne fietsen rap verdwenen.

‘Verschillende snelheden op dezelfde rijbaan is per definitie gevaar-zettend. Met e-bikes gaat het nog, speed pedelecs zijn al een ander verhaal. Onze infrastructuur is niet goed ingericht op die toegenomen drukte. Opschieten in het fietsverkeer is lastig. Dat wringt. Iedereen wil snel en marchandeert steeds gemakkelijker met de veiligheidsmarges. Wie haast heeft rijdt bij een kruising vol door, tenzij het echt niet anders kan.’

Een verplichte e-bike cursus

Dat geldt niet alleen voor studenten hoor, zegt Brookhuis. Ouderen op hun elektrische fietsen kunnen er ook wat van. ‘Die zetten dat ding op vol en racen met 26 km/uur overal doorheen. Terwijl hun reactievermogen daar helemaal niet op is ingesteld! Eigenlijk zouden ouderen daar een beetje begeleiding bij moeten hebben. Om niet te hard te rijden en te leren tijdig af te remmen. Er zou een verplicht cursusje en examentje bij aanschaf moeten komen. Net als bij brommers.’

Oeps. Staat hij toch weer op de zeepkist. Brookhuis lijkt er zelf van te schrikken. Maar ja, zijn enthousiasme laat zich nu eenmaal lastig beteugelen, bijna 70 of niet.

Meer informatie

• Contact: Karel Brookhuis