Amina Helmi presenteert haar Spinoza-plannen

Hoogleraar Dynamica, Structuur en Vorming van de Melkweg Amina Helmi ontvangt op woensdag 2 oktober de Spinozapremie. Naast Helmi ontvangen nog eens vijf toponderzoekers de NWO-Spinozapremie en de Stevinpremie uit handen van minister Van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De premies zijn de hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap.

Historicus Bas van Bavel, gezondheidspsycholoog Andrea Evers, medisch bioloog Yvette van Kooyk, quantumfysicus Ronald Hanson, microbioloog Jack Pronk, en RUG-sterrenkundige Amina Helmi presenteren tijdens de feestelijke uitreiking in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag hun plannen met de onderzoekspremie van 2,5 miljoen euro per persoon. De wetenschappers krijgen de volledige vrijheid om hun onderwerp te kiezen en daar andere onderzoekers bij te betrekken.

Amina Helmi vertelde woensdag over haar plannen. Daarbij ging ze in op twee actuele vragen in de astronomie: hoe is de Melkweg ontstaan en wat is donkere materie? “ESA's Gaia missie heeft mysterieuze breuken in de slierten van opgeslokte stelsels rond de Melkweg ontsluierd, die wellicht veroorzaakt zijn door klonten donkere materie. Om deze spannende waarnemingen juist te interpreteren en om de aard van de donkere materie te bepalen, zijn nieuwe modellen en data hard nodig.”

Galactische archeologie

Prof. dr. Amina Helmi is hoogleraar Dynamica, structuur en vorming van de Melkweg aan het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze is een van de grondleggers van de zogeheten galactische archeologie: de reconstructie van de geschiedenis van sterrenstelsels aan de hand van huidige posities, bewegingen en samenstelling van sterren. Met haar theorieën, modellen en experimenten heeft ze onze kennis over vorm, structuur en geschiedenis van de Melkweg en nabijgelegen sterrenstelsels sterk vergroot. Helmi’s visie en leiderschap waren cruciaal voor de realisatie van de Europese ruimtetelescoop Gaia, die sinds 2013 de beweging en samenstelling van meer dan een miljard individuele sterren bestudeert.

Ster van de Melkweg

Helmi: ”Ik ben gefascineerd door de geschiedenis van onze eigen Melkweg. Dankzij Gaia lijkt het net alsof we ineens een bril hebben opgezet en alles veel scherper zien. We hebben onlangs ontdekt dat de Melkweg tien miljard jaar geleden een groot stelsel heeft opgeslokt. Maar wat gebeurde er daarvoor? Hoe zag de Melkweg er toen uit? Wat voor processen waren toen belangrijk? Uiteindelijk wil ik de volledige stamboom van de Melkweg kunnen samenstellen.”

De Spinozapremie en de RUG

De eerste Groninger onderzoeker die er met een Spinozapremie vandoor ging, was George Sawatzky (hoogleraar Natuurwetenschap), in 1996. Vier jaar later volgde Dirkje Postma (hoogleraar Pathofysiologie van de ademhaling) en weer vier jaar later kreeg Ben Feringa (hoogleraar Organische Chemie) de felbegeerde prijs. Daarna bleef het even stil, maar dat heeft de RUG goedgemaakt in 2014, 2015 en 2016. In 2014 ontving hoogleraar Trekvogelecologie Theunis Piersma de Spinozapremie, en Cisca Wijmenga, hoogleraar Humane Genetica was in 2015 aan de beurt. In 2016 waren het Lodi Nauta, hoogleraar Geschiedenis van de filosofie, en Bart van Wees, hoogleraar Technische Natuurkunde, die samen het Spinoza-feestje vierden.

Bijlages:

• Amina Helmi; Star of the Milky Way, Spinozakrant van de RUG
• Foto’s: NWO, fotografie: Studio Oostrum/Hollandse Hoogte
• Video: Portret van Amina Helmi, met engelse ondertiteling

Achtergrondinformatie:

• Podcast In de Wetenschap: Aflevering 10 - Amina Helmi
• Korte introductievideo van Amina Helmi van NWO
• Pagina over Amina Helmi met video
• Interview met Amina Helmi, januari 2019
• Persbericht over Nature publicatie over ontstaan van de Melkweg, oktober 2018
• Persbericht over Nature publicatie over klein sterrenstelsel, september 2018