De toekomst is digitaal, nu jij nog

Voor zijn promotieonderzoek naar de geschiedschrijving van de Leeuwarder Courant analyseerde Marcel Broersma jaren geleden vergeeld krantenpapier. Door de intrede van digitalisering verschoof zijn onderzoek naar sociale media, nieuwe vormen van mediagebruik en machine learning. De hoogleraar Media en Journalistieke Cultuur over zijn missie: de Groningse samenleving voorbereiden op een digitale toekomst.

_{Tekst: Riepko Buikema, Communicatie RUG, foto’s: Elodie Burrillon}

Het is een grappig contrast. In een decor van meterslange houten stellingen die van vloer tot plafond zijn volgestouwd met ouderwetse boeken, boeken en nog meer boeken, spreekt Marcel Broersma een uur lang over digitalisering. Digital Society, klinkt het. Digideal, Digital Literacy Coalition, Digital Humanities, Digital Inclusiveness. Dat is niet voor niks, stelt Broersma. Door digitalisering veranderen bijna alle patronen in ons dagelijks leven. Ons contact met de overheid, de manier waarop we ons werk doen, onze dagelijkse nieuwsvoorziening en de wijze waarop we communiceren met vrienden en familie. Dat heeft grote impact op de samenleving.

Motor voor vooruitgang en bron van problemen

‘De vraag is wat de invloed van digitalisering precies zal zijn’, zegt Broersma. ‘Dat weten we eigenlijk nog niet goed. Aan de ene kant zijn digitalisering en big data een motor, bijvoorbeeld om de gezondheidszorg te verbeteren. We kunnen ziektes opsporen nog voordat die zich bij mensen openbaren. Tegelijkertijd leidt digitalisering tot allerlei problemen rond privacy of ziektekostenverzekeringen. Het is een belangrijk maatschappelijk onderwerp en dat maakt het ook wetenschappelijk ontzettend interessant.’

Dreigende tweedeling

Als projectleider Citizenship & Democracy in het landelijke onderzoeksprogramma Digital Society onderzoekt Broersma de invloed van digitalisering op burgerschap en democratie. ‘Het is heel fijn dat je tegenwoordig op het gemeentehuis niet meer in de rij hoeft te staan en in plaats daarvan online een formulier kunt invullen. Dat je via social media kunt aangeven dat de vuilcontainer vol zit. Maar het roept wel de vraag op: wat betekent het voor burgers als de overheid volledig digitaal wordt? Er zijn heel veel mensen die dan niet meer mee kunnen komen omdat zij onvoldoende digitale vaardigheden hebben. Die hun belastingaangifte niet meer kunnen doen, die de gemeente niet meer kunnen bereiken, die misschien fouten maken bij het aanvragen van toeslagen of die juist subsidies mislopen omdat ze de formulieren niet begrijpen.’

Bindmiddel

De Groningse Digital Literacy Coalition moet voorkomen dat die tweedeling ontstaat. Samen met Iris Vis, Dean of Industry Relations aan de RUG, probeert Broersma initiatieven op het gebied van digitale geletterdheid samen te brengen en het effect van die experimenten te onderzoeken. ‘We doen dat in samenwerking met zeventien partners: kinderopvanginstanties, het basis- en voortgezet onderwijs, mbo, hbo, universiteit, provincie en gemeente, bibliotheken en bedrijven, die allemaal al de nodige initiatieven hebben ontplooid. Een mooi voorbeeld is een project waarbij we met de Stichting Kinderopvang Stad Groningen onderzoeken hoe kinderen social media en smartphones gebruiken om de wereld te ontdekken en zich te oriënteren. Daarbij kijken we ook naar social media als bindmiddel. Hoe kan digitalisering helpen bij communicatie tussen school, kinderopvang, ouders en sportverenigingen?’ Maar ook daar speelt de voortdurende strijd tussen vooruitgang en kwalijke neveneffecten.

Dominant

Als vader ziet Broersma dagelijks de potentiële gevaren van social media. ‘Social media kunnen sterk scheidend werken. Dat is op scholen en de naschoolse opvang een steeds groter probleem. Ik merk bij mijn kinderen dat social media vanaf de laatste twee groepen van de basisschool toch wel erg dominant worden. Het is echt een sociaal fenomeen: wie mag in welke WhatsApp-groep? Wie gaat eruit, hoe ga je eruit, richten we parallelle groepjes op? Dat is een belangrijk thema omdat kinderen op die leeftijd nog erg bezig zijn om een manier te vinden hoe je met elkaar omgaat.’

Digitale geesteswetenschappen

Ook oudere en hoogopgeleide generaties hebben een wereld te winnen op het gebied van digitale vaardigheden, stelt Broersma. ‘Kijk maar naar onze eigen Faculteit der Letteren. Voor veel mensen in dit gebouw zijn boeken nu nog het belangrijkste studiemateriaal, maar traditionele geesteswetenschappen zoals literatuur, archeologie, geschiedenis en mediastudies zullen steeds meer digitaal worden. Om de kwaliteit van ons onderzoek te verbeteren hebben we digitale vaardigheden nodig. Bovendien moeten we de impact van digitalisering en Big Data op de samenleving onderzoeken. Dat is een belangrijke aanleiding voor onze nieuwe mastertracks Datafication and Digital Literacy en Social Media and Society die op 1 september 2019 beginnen.’

Iedereen +1

In 2025 moet Groningen zelfs de meest digitaal geletterde stad van Nederland zijn. Dat is de ambitie van het nieuwe Akkoord van Groningen, waarin Hanzehogeschool, UMCG, gemeente, provincie en RUG zich verbinden om de stad voor te bereiden op een digitale toekomst. ‘Er gebeurt in onze regio ontzettend veel. Groningen is echt een digital city. We hebben een sterke ICT-sector en in het onderwijs is er veel aandacht voor digitale vaardigheden. Het is nu hoog tijd om initiatieven bij elkaar te brengen en te kijken welke projecten werken. Als we er samen in slagen het potentieel van de hele Groningse samenleving te vergroten dan boeken we een enorme winst. Dan kunnen mensen beter participeren, zijn ze meer toegerust op de toekomst en hebben we ook economisch meer perspectief. Iedereen +1. Dat vind ik een heel mooi streven.’

Meer informatie

• Contact: Marcel Broersma
• VSNU: De Digitale Samenleving en Citizenship & Democracy
• Digital Literacy Coalition
• De nieuwe mastertracks: Datafication and Digital Literacy en Social Media and Society
• Centre for Digital Humanities