Wat de wereld écht moet weten over leiderschap

‘Weet jij hoe vaak organisaties een verkeerde leider selecteren?’, vraagt Janka Stoker. ‘Volgens recent onderzoek van Gallup gebeurt dat in maar liefst 82% van de gevallen! Deze leiders werden vaak gekozen omdat ze toevallig uitblonken in hun vorige, níet-managementfunctie. Dat is toch schrikken? De beste vakman wordt de baas; dat is zo’n achterhaald idee. Toch gebeurt het in de praktijk nog steeds, hoewel inmiddels echt wel is aangetoond dat succesvol leiderschap andere kwaliteiten vereist dan simpelweg inhoudelijk goed zijn.’

_{Tekst: Riepko Buikema, afd Communicatie}

Het voorbeeld maakt pijnlijk duidelijk dat er nog een wereld is te winnen als het gaat om de impact van gedegen wetenschappelijk onderzoek naar leiderschap, stellen Stoker en haar directe collega Harry Garretsen van expertisecentrum In the LEAD. ‘Wij hebben een missie. Academische kennis over leiderschap en management komt nog veel te weinig op de plek waar die heel goed bruikbaar is.’

In debat

Stoker, hoogleraar Leiderschap en Organisatieverandering, en Garretsen, hoogleraar International Economics & Business, mengen zich met veelgelezen blogs en opiniestukken al enkele jaren in het publieke debat. Onlangs was het duo samen met FEB-promovenda Lotte de Haan en drie economen van de Rabobank landelijk in het nieuws met een groot onderzoek naar de kwaliteit van het Nederlandse management. Volgend hoogtepunt is hun boek Goede leiders zweven niet dat op 16 oktober verschijnt.

Onmisbaar

De promotietekst van hun nieuwste publicatie liegt er niet om. Het boek is “onmisbaar voor managers en (politiek) leiders die in de spiegel durven kijken en echt verschil willen maken”, stellen de auteurs. Garretsen: ‘Wij zijn serieuze onderzoekers die nadrukkelijk de discussie met de praktijk zoeken. Onze motivatie is om de actualiteit van organisaties, politiek of de wereld te koppelen aan wetenschappelijke kennis. Wij denken dat managers en bijvoorbeeld ook HR-professionals en organisatieadviseurs daar iets van kunnen leren.’

Geen kookboek

In het boek komen vragen aan de orde als: waarom is een leider belangrijk? Waarom doet een politicus ertoe? Welk type leider past bij welke organisatie? Wat betekenen invloeden van buitenaf zoals robotisering of automatisering voor jouw onderneming? Garretsen: ‘Onderzoek kan bij zulke vragen behoorlijk goed voorspellen wat wel en niet werkt. Goede leiders zweven niet is geen veredeld kookboek - als je dit en dit doet, dan ben je een goede leider - maar het stelt lezers zeker in staat te begrijpen waarom leiders en managers wel of niet succesvol zijn.’

Onzin

‘Neem de voortdurende aandacht voor millennials’, zegt Stoker. ‘Daarover wordt vaak gezegd dat het een heel speciale generatie is, met een sterke behoefte aan ander leiderschap. Maar uit gedegen onderzoek van collega-academici blijkt dat dat onzin is. Leeftijd is weliswaar een belangrijke factor, maar je niet kunt zeggen dat een totale generatie behoefte heeft aan een specifiek type leiderschap. Van dat idee moeten we af!’ Als het gaat om leiderschap wordt er al genoeg gezweefd, zegt Garretsen. ‘En de tweede boodschap van onze boektitel is dat leiderschap niet los kan worden gezien van de omgeving. Het type organisatie is van belang, het tijdsgewricht speelt een rol, het maakt uit in welk land de organisatie zich bevindt, enzovoort.’

Krachtige combinatie van economie en psychologie

Precies daar bewijst de unieke combinatie van economie en psychologie binnen In the LEAD zijn waarde, zegt psycholoog Stoker. ‘De psychologie is gericht op het gedrag van individuen. Maar we zijn daarbij tegen de grenzen aangelopen van wat we kunnen zeggen over effectief leiderschap. We kunnen het hebben over verbanden tussen onderwerpen, maar vaak niet over causaliteit. Dat vind ik echt een probleem. Dankzij de data en vooral ook de methoden van economen zijn we nu in staat om ook boven het individuele niveau van leider en medewerker uit te stijgen en bovendien de relatie tussen leiderschap en prestaties beter te bekijken. We zijn in de wetenschap veel innovatiever dan ik tien jaar geleden had durven dromen.’

(tekst gaat verder onder de video)

Stevig stelling nemen

Het sterkt Stoker en Garretsen bij het beklimmen van de barricaden. Hun beschouwingen worden niet altijd met open armen ontvangen. Stoker: ‘Maar dat is precies de discussie die we zoeken. We nemen stevig stelling. Eigenlijk hopen we bijvoorbeeld dat de Algemene Bestuursdienst ook een keer belt naar aanleiding van ons boek. Dat is de dienst van de Rijksoverheid die verantwoordelijk is voor het vervullen van de hoogste ambtenarenposities. We beschrijven hoe de ABD aankijkt tegen de benodigde leiderschapskwaliteiten van hun managers en die visie is wel aan enige vernieuwing toe.’

Overheid slaat door

De overheid slaat namelijk door in haar idee dat een goede leider óveral effectief kan functioneren, zegt Garretsen. ‘De gedachte is dat een goede manager bij Volksgezondheid automatisch ook succesvol kan zijn bij Buitenlandse Zaken of Justitie. Maar juist in organisaties met hoogopgeleide autonome medewerkers is het van groot belang dat een leider niet alleen kaas gegeten heeft van leiderschap en management, maar ook van de inhoud. In zo’n organisatie willen medewerkers juist graag met een baas praten die verstand heeft van de zaken waar zij dagelijks mee bezig zijn.’

Gevaarlijke ontwikkelingen

Ook het leiderschap van politieke leiders als Donald Trump en Mark Rutte ondergaat een kritische reflectie in Goede leiders zweven niet. Stoker: ‘Het boek eindigt met een soort waarschuwing. Als het om leiderschap gaat, zijn er gevaarlijke ontwikkelingen in de wereld. We zien leiders die steeds meer macht naar zich toetrekken. Wetenschappelijke kennis over leiderschap en macht is dus heel belangrijk. Academische kennis is niet zomaar een mening. Het is belangrijk dat die informatie bij organisaties en ook burgers terecht komt. We hopen dan ook dat ons boek vooral door niet-wetenschappers wordt gelezen. En dat wetenschappelijke kennis op die manier uiteindelijk een beetje effect heeft op hoe we in de praktijk naar leiderschap kijken en hoe leiderschap vorm krijgt in organisaties en onze maatschappij. Dat klinkt misschien heel ambitieus, maar dat hopen we natuurlijk stiekem wel.’