Swingend veldwerk in Haagse migrantenkerken

Wie er oog voor heeft, vindt honderden migrantenkerken in ons land, vooral in de grote steden. Antropologisch gezien werelden op zichzelf. Hoe gaat men daar om met thema’s als gezondheid, seksualiteit, veiligheid? Wilde verhalen doen soms de ronde. Voor grootstedelijke gezondheidsorganisaties is het gissen. Hoe kunnen zij die ongewenste afstand tussen zorgverleners en migranten verkleinen? Reden voor Brenda Bartelink, religiewetenschapper bij de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap, om deze kerken te bezoeken, mee te doen en haar ogen en oren goed de kost te geven.

_{Tekst: Fenneke Colstee, afd. Communicatie / Foto: Elmer Spaargaren}

De afgelopen anderhalf jaar ging de Groningse Bartelink óm de zondag in Den Haag naar de kerk. Bij haar eerste bezoek maakte ze zich bij de deur meteen bekend als onderzoekster en legde uit graag te willen weten wat er zich in de kerk afspeelt en hoe men er omgaat met gezondheid en welzijn van christelijke migranten. Ze was bijna altijd welkom. ´De meeste kerken hebben veel respect voor de wetenschap.´ Eenmaal binnen nam ze met veel plezier deel aan de kerkdiensten: ‘Zingen en dansen vind ik leuk. Het was vaak heel swingend.’ Door geregeld zo mee te doen kreeg ze vanzelf gesprekken en kwam ze, bij de koffie, in gespreksgroepen of tijdens ontmoetingen met kerkleiders, veel te weten. Al participerend en observerend leerde ze uiteindelijk vijf van de ongeveer 100 Haagse migrantenkerken van binnenuit kennen. Het echte antropologische veldwerk dus.

Healings

Bartelink constateerde dat allerlei wederzijdse misverstanden en vooroordelen een kloof vormen tussen gezondheidsorganisaties en christelijke migranten, vaak afkomstig uit Afrikaanse landen of de Cariben. En bovendien dat er tussen de kerken onderling flinke verschillen kunnen zijn in openheid en conservatisme. Dat lijkt allemaal voorspelbaar. Maar toch kan het onderzoek van Bartelink en haar collega’s verhelderen en kan het benut worden om het onderlinge gebrek aan kennis en begrip te verminderen.

Zo kon ze de mediahype van destijds over healings die binnen migrantenkerken zouden worden gehouden om mensen te genezen van aids en homoseksualiteit in een realistischer daglicht stellen: Ja, het is waar, er zijn diensten waar men bidt voor mensen met ziekten of problemen. Maar nergens vond Bartelink aanwijzingen dat men niet tegelijkertijd ook het heil in zag van dokters, in tegendeel, de medische wetenschap werd door leiders van de kerken vaak enorm gewaardeerd. Daar maakt men zich binnen de gezondheidszorg dus onterecht ongerust over. Overigens wijzen de kerken de traditionele, spirituele healings, waar geesten en goden worden aangeroepen, af. Die vinden ze onchristelijk.

Seksualiteit

Naast zang, Bijbelstudie en gebed, besteden kerken ook aandacht aan thema’s als seksualiteit en relaties. Bartelink kwam terecht in gesprekken waar men frank en vrij sprak over plezier hebben in seks. Over hoe je in de kerken met jongeren praat over seksualiteit was vaak meer discussie. En het steeds maar weer bevraagd worden over hun standpunt rond homoseksualiteit, vinden veel kerkleiders ronduit hinderlijk, constateerde Bartelink. Een belangrijke rode draad in alle kerken bleek dat de dominees een grote zorg voelen voor een stabiel gezin. In dat kader zijn problemen als tienerzwangerschappen en huiselijk geweld wel degelijk bespreekbaar.

Wantrouwen

Terug naar de beginvraag: Hoe komt het dat gezondheids- maar ook jeugdzorgorganisaties het gevoel hebben dat er geen goede aansluiting is met christelijke migranten? Bartelink zoekt het antwoord deels in het wantrouwen dat zij onder de kerkgangers aantrof jegens de hulpverlening. Mensen hebben negatieve ervaringen met hulpverleners: ‘de seksuele voorlichting op scholen is slecht voor onze kinderen’, ‘de jeugdzorg let meer op ons en is strenger voor ons´, ‘het AMC gebruikt patiënten voor onderzoek’ enzovoort. Zijn hulpverleningsorganisaties zich daar wel van bewust? vraagt Bartelink zich af. Zijn zij eigenlijk wel cultureel sensitief genoeg? Het is niet voor niets dat huisartsen met een multicultureel bestand vaak veel beter een brug weten te slaan naar hun patiënten.

Eén ding was en is duidelijk: dé migrantenkerk bestaat niet. Het meest opvallend zijn wellicht de grote internationale kerken zoals die van de Redeemed Christian Church of God, die zich vanuit Nigeria over de hele wereld verspreiden en, gevestigd in woonwijken en winkelstraten, veel mensen willen trekken. Maar er zijn ook talloze andere kleine en grote kerkgemeentes. Bartelink is ervan overtuigd dat meer dialoog tussen hulpverlening en migrantenkerken over gezondheid en welzijn de afstand tussen christelijke migranten en de zorg kan verkleinen.