Verband slaapproblemen en agressie onderbelicht in forensische psychiatrie

Patiënten in de Forensische Psychiatrie hebben vaker dan gemiddeld slaapproblemen. Die kunnen een rol spelen bij het ontstaan van agressie en grensoverschrijdend gedrag, concludeert Jeanine Kamphuis. Zij onderzocht patiënten en deed gedragsexperimenten met ratten. Op 27 maart 2017 zal zij promoveren aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Iedereen heeft het wel eens meegemaakt: na een te korte nacht ineens uit je slof schieten. Slaaptekort of een slechte slaapkwaliteit kunnen ons gedrag beïnvloeden. ‘Toch was er in de psychiatrie tot voor kort weinig aandacht voor slaap’, vertelt forensisch psychiater Jeanine Kamphuis. Terwijl wel het vermoeden bestond dat patiënten uit de forensische psychiatrie bovengemiddeld aan slaapproblemen lijden.

Zelfrapportage

Daarom ging Kamphuis tijdens haar opleiding tot psychiater via de onderzoeksgroep van de Forensische Psychiatrische Kliniek Assen op zoek naar de relatie tussen slaap en agressie. Zij inventariseerde het slaapgedrag van de patiënten en de zelf gerapporteerde agressie. Daarnaast vroeg zij ook de behandelaars de agressie te beoordelen en keek zij naar eventuele incidenten met de patiënt. ‘Op die manier hadden we naast de zelfrapportage ook meer objectieve schattingen van de agressie. Dat ontbrak in de paar studies die er tot nu toe zijn geweest bij vergelijkbare groepen.’

Duidelijk verband

Kamphuis vond een duidelijk verband tussen slaapproblemen en agressie. Wel is de interpretatie lastig: ‘We kunnen niet met volledige zekerheid zeggen dat slaapproblemen de agressie veroorzaken. Agressief gedrag zou bijvoorbeeld ook slaapproblemen kunnen veroorzaken.’ Maar ze vindt wel dat er voldoende aanwijzingen zijn om de slaapproblemen van de patiënten te gaan behandelen met gedragstherapie. ‘In dit vervolgonderzoek zal een nieuwe promovendus kijken of bij verbetering van de nachtrust de agressie daalt.’

Rattenexperiment

Kamphuis deed ook experimenteel onderzoek met ratten. Zij gebruikte een kolonie van de RUG met een grote genetische diversiteit en een grote diversiteit in gedrag. ‘Net als bij mensen heb je agressieve en minder agressieve ratten. Wij wilden weten hoe die reageren op slaaptekort.’ De agressie bleek hierdoor niet toe te nemen, maar Kamphuis zag wel een effect in een experiment dat de ‘impulscontrole’ onderzocht.

Impulscontrole

In dit experiment kregen de ratten een bolletje voedsel wanneer zij op een pedaal trapten, maar alleen als dat met minimaal 30 seconden tussenpoos gebeurde. Ratten met slaaptekort bleken daar veel minder goed in. ‘De impulscontrole bevindt zich in de prefrontale cortex. Die remt de amygdala, het emotiecentrum van het brein. En we weten uit eerder onderzoek dat de prefrontale cortex bij mensen na een nacht zonder slaap minder goed functioneert.’ Vervolgonderzoek kan mogelijk de moleculaire mechanismen ophelderen die hierbij een rol spelen.

Risicotaxaties

Het beeld dat uit het onderzoek oprijst, is complexer dan Kamphuis in eerste instantie had gedacht. ‘Ons uitgangspunt was dat er meer een één-op-éénrelatie was tussen slaap en agressie. Dat blijkt dus niet zo te zijn, maar we zien wel dat slaap een rol speelt die nog niet eerder zo duidelijk is vastgelegd als in dit onderzoek.’ Kamphuis zou graag zien dat slaap een rol gaat spelen bij de evaluatie van de patiënten in de forensische psychiatrie. ‘We zouden het slaapgedrag ten tijde van de gepleegde delicten moeten nagaan. En slaap als factor meenemen in onze periodieke risicotaxaties.’

CV

Jeanine Kamphuis studeerde geneeskunde aan de RUG en rondde in 2010 de opleiding tot psychiater af. Zij werkt sinds 2014 als forensisch psychiater in de Forensische Psychiatrische Kliniek Assen. Het proefdieronderzoek vond plaats bij de afdeling Gedragsbiologie van onderzoeksinstituut GELIFES. Kamphuis promoveert op 27 maart 2017 om 11:00 bij de faculteit Science and Engineering. Haar promotores zijn prof.dr. J.M. Koolhaas en prof. dr. D.J. Dijk.

Haar proefschrift The relation between sleep and violent aggression is hier te downloaden:
The relation between sleep and violent aggression