Seculier Burgerschap?

Ondanks de Nederlandse geschiedenis van godsdienstvrijheid en tolerantie staat de rol van religie in het publieke domein, en dan met name uitingen van orthodoxe religiositeit, in recente jaren steeds meer onder druk. ‘Goed burgerschap’ lijkt in politieke en maatschappelijke debatten steeds meer afgemeten te worden aan ‘een gedeelde nationale identiteit’. Deze nadruk op nationale identiteit kan een uitsluitende werking hebben op religieuze burgers. Renée Wagenvoorde vroeg zich in haar promotieonderzoek af: wat maakt iemand een goede burger en welke elementen zijn essentieel voor burgerschap? Met als cruciale vraag: welke rol mag en kan religie spelen in Nederlands burgerschap? Op 17 september promoveert zij aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap op een proefschrift over de relatie tussen religie en goed burgerschap, getiteld Is Citizenship Secular? Conceptualising the relation between religion and citizenship in contemporary Dutch society.

Big Five

Renée Wagenvoorde hoopt met haar promotieonderzoek bouwstenen aan te dragen voor een gezamenlijke visie op goed burgerschap waarin zowel religieuze als niet-religieuze burgers zichzelf kunnen herkennen. Om dat te kunnen doen, heeft ze het ‘Big Five’ model van Nederlands burgerschap opgesteld. De vijf dimensies van burgerschap die ze onderscheidt, zijn sociale betrokkenheid, politieke betrokkenheid, gezagsgetrouwheid, tolerantie en gedeelde identiteit.

Zij beargumenteert: ‘De negatieve stereotypering van religieuze burgers heeft te maken met een beperkte invulling van het burgerschapsbegrip, waarbij goed burgerschap alleen afhangt van de mate van aanpassing aan de Nederlandse cultuur, wat deze ook moge zijn. Door te laten zien dat burgerschap geen enkelvoudig begrip is, ontstaat ruimte voor diversiteit. Als burgers - religieus of niet-religieus, allochtoon of autochtoon - bepaalde ‘typisch Nederlandse verworvenheden’ niet waarderen, hoeft dit ze niet meteen tot slechte of minder goede burgers te maken.’

Tolerantie en sociale betrokkenheid

Sterker nog, de promovenda beargumenteert dat de nauwe focus op een gedeelde identiteit contraproductief en uitsluitend werkt: ‘Het problematiseren van de publieke rol van religie (denk aan de debatten over ritueel slachten, het dragen van hoofddoekjes, het homohuwelijk en de zogenaamde ‘weigerambtenaar’) en het vereisen van aanpassing aan progressieve Nederlandse waarden als onderdeel van een gedeelde nationale identiteit, zullen er niet toe leiden dat religieuze burgers zich betrokken voelen bij en thuis voelen in dit land. Om deze betrokkenheid wel te bereiken, stel ik een bredere focus op burgerschap voor, waarin de nadruk meer gelegd wordt op tolerantie en sociale betrokkenheid. Uit mijn onderzoek komt bovendien naar voren dat deze twee elementen door zowel religieuze als niet-religieuze burgers belangrijker worden gevonden voor goed burgerschap dan politieke betrokkenheid en gedeelde identiteit.’

Religieuze identiteit behouden

Zich baserend op de resultaten van haar onderzoek, beargumenteert Renée Wagenvoorde dat de top-down benadering, die zo prominent aanwezig is in het hedendaagse politieke discours, beter verlaten kan worden. Dit ten faveure van een benadering waarin gefocust wordt op tolerantie en sociale betrokkenheid, zodat burgerschap en betrokkenheid bij de samenleving van onderaf en door burgers zelf kan worden opgebouwd. ‘Wanneer het gevoel van Nederlanderschap als uitkomst in plaats van als voorwaarde wordt gezien, en de top-down benadrukking van nationale identiteit wordt vervangen door een benadering waarin sociale betrokkenheid wordt gestimuleerd en gefaciliteerd, kunnen religieuze burgers hun religieuze identiteit behouden, ontwikkelen en uiten, en daarbij een positieve bijdrage blijven leveren aan de samenleving. Als sociale betrokkenheid gezien wordt als onderdeel van burgerschap, kunnen religieuze waarden - zoals naastenliefde en rentmeesterschap - zelfs heel goed worden gezien als onderdeel van Nederlandse burgerschapswaarden,’ redeneert zij.

Promotie

Op 17 september zal Renée haar proefschrift verdedigen in het bijzijn van haar promotor prof. dr. Arie Molendijk, hoogleraar geschiedenis van het christendom en tevens hoogleraar godsdienstwijsbegeerte aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de RUG.

• Wanneer:       Donderdag 17 september 2015
• Aanvang:       16:15
• Waar:            Aula Academiegebouw RUG, Broerstraat 5 Groningen