‘Ster van Bethlehem blijkt reëler dan alleen maar een literair verhaal’

Aanstaande woensdagavond 10 december vindt in het Academiegebouw een openbare Studium Generale lezing plaats over misschien wel het meest tot de verbeelding sprekende hemellichaam: de Ster van Bethlehem, waarover Matteüs in zijn evangelie schreef. Was deze ster echt of niet? Internationale wetenschappers uit diverse disciplines lieten op 23 en 24 oktober jl. tijdens een bijzonder congres aan de RUG hun licht schijnen over deze vraag. Geurt Henk van Kooten, hoogleraar Nieuwe Testament en Vroeg Christendom, en Peter Barthel, hoogleraar Astrofysica, presenteren een samenvatting van deze onderzoeksresultaten. Hofpredikant en literator Carel ter Linden zal hierbij de inleiding verzorgen. Na de lezingen is er ruime gelegenheid voor discussie met de zaal.

Fascinerend

Geurt Henk van Kooten: ‘Het was fascinerend om tijdens het congres een echt interdisciplinair gesprek te hebben, met astronomen, historici en theologen/bijbelwetenschappers. Juist omdat de meningen zo uiteenliepen, was het prachtig om met elkaar om de tafel te zitten. Aan de hand van een modern astronomisch computerprogramma heeft de Amerikaanse astronoom Michael Molnar aangetoond dat er in de periode waarin we de geboorte van Jezus historisch kunnen lokaliseren inderdaad hoog significante astronomische verschijnselen hebben plaatsgevonden. Maar goed, die sterren kunnen er wel geweest zijn, vervolgens moet je dan meer weten over de antieke interpretatie ervan. Waarom gingen die wijzen op weg uit het Oosten, naar Syrië en Palestina, naar aanleiding van een ster? Als je dat wilt begrijpen, kom je bij de antieke astrologie terecht.’

Astrologische centra

In oktober wisselden derhalve historici op het gebied van de antieke wereld en de antieke astronomie, die zich bewust zijn van de interpretatiekaders van die tijd, hun ideeën met astronomen. ‘Al vrij snel was duidelijk dat de Assyrische, Mesopotamische en Babylonische astrologie niet relevant zijn voor het duiden van de Ster van Bethlehem. De Grieks-Romeinse astrologie blijkt dat echter wel te zijn,’ vertelt professor Van Kooten. ‘Taal- en Oudheidkenner Stephan Heilen liet zien dat de Griekse astrologie interpretatiemodellen heeft die begrijpelijk maken wat er gebeurde. Ook Babylonië was in die tijd ‘vergriekst’. Alexander de Grote had er de Griekse astrologie geïntroduceerd. Bovendien was het binnen de Grieks-Romeinse wereld dat heidenen zich tot het christendom bekeerden en zijn de evangeliën in het Grieks geschreven. Ook is bekend dat de joodse koning Herodes, die heerste tijdens de geboorte van Jezus, astrologische centra sponsorde. Dus deze astrologie zal ook de joodse evangelist Matteüs niet vreemd geweest zijn.’

Literair of reëel?

Binnen de Bijbelwetenschap is de gedachte tot nu toe heel sterk dat de Ster van Bethlehem literair is en niet in werkelijkheid heeft bestaan. Omdat in de joodse geschriften c.q. in het bijbelboek Numeri in het Oude Testament de profetie over de Ster van Bileam wordt beschreven, is de stap gauw gemaakt om te stellen dat Matteüs als joodse evangelist gewoon een binnenjoods literair perspectief in zijn verhaal heeft verwerkt. Nu blijkt de Ster van Bethlehem toch reëler te zijn: ‘Theoloog-historicus Jan-Willem van Henten deelde op het congres een zeer vernieuwend inzicht, namelijk dat 1^e- en 2^e-eeuwse Romeinse geschiedschrijvers melding maakten van de verwachting van de komst van een wereldheerser uit Judea, een idee dat zij hadden overgenomen van een joods orakel. Bovendien is het aannemelijk dat de wijzen, of de magiërs zoals ze ook vaak genoemd worden, astrologische kennis hadden en op pad zijn gegaan toen zij daarvoor aanleiding zagen. In de Grieks-Romeinse wereld fungeerden deze magiërs als hoffunctionarissen die een nieuwe koning kozen en deze ook aanbaden door middel van proskynesis, de teraardewerping. Het motief van de aanbidding van Jezus door de drie wijzen in het Matteüsevangelie kunnen we tegen deze achtergrond van de magiërs als ‘koningmakers’ zien.’

Plausibel verhaal

Geurt Henk van Kooten besluit: ‘Echt bewijzen dat er wijzen zijn geweest die toen naar Judea zijn gereisd, kun je eigenlijk pas echt als je hun dagboek zou vinden… Maar ik ben zeer onder de indruk dat het verhaal van Matteüs over de Ster van Bethlehem gelezen kan worden als een plausibel verhaal in een plausibele context van de eerste eeuw, en niet als een puur literair verhaal.’

Meer informatie en reserveren

• Toegangskaarten kosten € 3 (studenten gratis) en zijn te reserveren via Studium Generale
• Bekijk de uitzending over de Ster van Bethlehem bij De Kenis van Nu, zondagavond 21 december om 19:45 uur op Nederland 2
• Luister naar de speciale radiouitzending over de Ster van Bethlehem bij NTR Academie Radio, Vrijdagavond 19 december om 22:00-23:00 op Radio 5