Oude Friese kerken vormen grootste museum Fryslân

(c) Fries Dagblad

Dokkum | Het is een ,,onverteerbare gedachte” dat veel middelbare scholieren met school reizen maken naar Rome of Parijs, maar ,,waarschijnlijk nooit een oude Friese kerk van binnen krijgen te zien”. Volgens dr. Justin Kroesen, docent Kunstgeschiedenis van het Christendom aan de Rijksuniversiteit Groningen, ligt daar een ,,geweldig educatief potentieel”.

Hij zei dat zaterdag in Dokkum bij de opening van de elfde editie van Tsjerkepaad. Meer dan 250 kerken openen de deuren tijdens de zomerperiode op zaterdag. Hierin is Fryslân uniek. ,,We móeten die pelgrimage naar ons verleden maken”, zo bepleitte Kroesen. In veel Friese dorpen en steden is de kerk vrijwel het enige gebouw van meer dan driehonderd jaar oud dat nog overeind staat. ,,In een groot aantal Friese kerken stap je als bezoeker moeiteloos drie of vier eeuwen terug in de tijd, als was het gebouw een tijdmachine.”

De opening was in de Sint Bonifatiuskerk in Dokkum en werd bijgewoond door ongeveer 130 mensen, die een afwisselend programma meemaakten van lezingen, muziek en zelf ook nog op pelgrimstocht gingen bij het schitterende weer.

De verwachting is dat dit jaar opnieuw tienduizenden bezoekers naar de ruim 250 kerken van Tsjerkepaad komen. Kroesen sprak de hoop uit dat inderdaad velen dit gaan doen omdat de oude Friese kerken verhalen vertellen die je ,,ter plekke kunt beleven”. ,,Bezoekers zullen er stuiten op verhalen over geluk en pech, over rijkdom en armoede, wreedheid en tederheid, leven en dood, man en vrouw. Een oude kerk is als een driedimensionaal geschiedenisboek dat zich niet alleen laat lezen, maar dat ook betreden en beleefd kan worden. Dit is een uniek gegeven waarvan we ons zeker in deze tijd van kerksluitingen en herbestemmingen heel goed bewust moeten zijn.”

De oudste nog bestaande kerken in Fryslân dateren van rond het jaar 1100. ,,De meeste oude Friese kerken werden gebouwd in de tweede helft van de middeleeuwen, tussen de twaalfde en het midden van de zestiende eeuw, terwijl van de inrichting het leeuwendeel uit de zeventiende en achttiende eeuw stamt.”

Kroesen ging in de Sint Bonifatiuserk op zevenmijlslaarzen door de Friese kerkgeschiedenis heen. De RUG-docent beschreef hoe Fryslân aan het eind van de middeleeuwen bijna zestig kloosters had. ,,Een dichtheid die tot de hoogste in Europa behoorde.” Helaas is er na de Reformatie weinig van bewaard gebleven. ,,De grootste kloosterkerk die nog overeind staat is de Grote of Jacobijnerkerk in Leeuwarden. Die behoorde toe aan de dominicanen, die ook wel ‘predikheren’ werden genoemd. In Bolsward bleef nog de Broerekerk bewaard, een restant van het franciscanenklooster aldaar.”

VIP-lounges

Na de Reformatie veranderde het interieur drastisch in de kerken.Niet in de laatste plaats door de Beeldenstorm die in 1566 uitbrak. Deze ging ook aan het Noorden niet voorbij. Er zijn zelfs ooggetuigeverslagen van. ,,In Winsum sloegen de adellijke gebroeders Ripperda al het meubilair kort en klein, en in Garsthuizen deden de gebroeders Van Starkenborgh hetzelfde. Alles wat aan de ‘paapsche afgoderij’ herinnerde werd uit de kerken verwijderd.”

Na de grote opruimwoede kwam er protestants meubilair, vaak niet minder monumentaal. De adel kreeg een ereplaats. ,,Om rustig naar de preek te kunnen luisteren werden in veel kerken rondom de preekstoel vaste banke ngeplaatst.De adel kreeg zijn eigen private zitplaats in de vorm van een herenbank, de VIP lounges van weleer. Het gewone volk zat op eenvoudiger banken, mannen en vrouwen gescheiden.” Je zou het – met een knipoog - de voorloper van de moderne skyboxen in de voetbalstadions kunnen noemen.

Nog altijd zit het in de genen van mensen om pelgrimsplaatsen te bezoeken: van het Heilige Land tot Rome en Santiago de Compostela. En ook de Dokkumse Bonifatiuskapel, waar een bedevaartstocht naar toe ging onder leiding van Lammert de Hoop. Hij vertelde over de levens van Bonifatius en pater Titus Brandsma.

Voorzitter van Tsjerkepaad, ds. Gerrit Groeneveld, sprak de wens uit dat deelnemende kerken ,,wandeltochten en fietstochten met een bezinningskarakter” gaan houden. ,,Er zijn in Fryslân prachtige routes uit te zetten en het bezoek aan de kerken kan er door bevorderd worden.” Zo komen er dit jaar ook weer Jabiksrûntjes vanuit verschillende startplekken.

De voorzitter dankte ,,de duizenden vrijwilligers die zich ook dit jaar weer inzetten en laten zien dat de kerkgastvrij is.”De kerken zijn vanaf 5 juli tot 13 september open. Op 20 september is de afsluiting van de openkerkenroute in de Willibrordkerk van Holwerd.

Kijk op de site van het Tsjerkepaad voor alle deelnemende kerken