Invoelend vermogen is te trainen

De mens is een sociaal wezen. Om de vele contacten die we iedere dag hebben soepel te laten verlopen, is het van belang om te begrijpen wat er in de ander omgaat. Bij autistische stoornissen gaat dat bijvoorbeeld mis. Promovendus Ben Meijering onderzocht aan de afdeling Kunstmatige Intelligentie van de Rijksuniversiteit Groningen hoe mensen elkaar leren begrijpen. Hij verdedigt zijn proefschrift op 6 juni 2014.

Voor pokerspelers is het een essentiële vaardigheid: weten of je tegenstander bluft of niet. Een opgetrokken wenkbrauw kan van alles betekenen. Een goede kaart, of juist een slechte. Of de tegenstander weet dat jij hem observeert en geeft met die wenkbrauw bewust een storend signaal af, om je in de war te maken.

Twee kampen

‘Wetenschappers buigen zich al jaren over de manier waarop we ons zelf in de ander proberen te verplaatsen’, vertelt Ben Meijering. De theorie erachter heet ‘Theory of Mind’. Er zijn ruwweg twee kampen. Het eerste stelt dat ‘Theory of Mind’ ontstaat uit basale functies van onze hersenen. Door gewoon logisch te redeneren kunnen we reconstrueren hoe die ander denkt. Het tweede kamp denkt dat het een aparte eigenschap is van de hersenen, naast onze vermogens om logisch te denken.

Eén zet vooruit

Meijering heeft experimenten uitgevoerd om die twee benaderingen te toetsen. Hij ontwikkelde een spel waarin bij iedere zet twee keuzes mogelijk waren. Twee spelers doen om de beurt een zet. Ze moeten daarbij anticiperen op de volgende zet van hun tegenstander. ‘Dat blijkt in de praktijk heel lastig’, vertelt Meijering. In zijn opzet speelde een proefpersoon tegen een computer. ‘De proefpersoon blijkt maar één zet vooruit te denken.’ Maar wanneer Meijering de proefpersoon de tip gaf zich te verplaatsen in de tegenstander, dan hielden ze meer rekening met de tegenzetten. ‘Dit laat zien dat sociale vaardigheden, bijvoorbeeld onderhandelen, te trainen zijn.’

Logisch redeneren

In een tweede experiment plaatste Meijering een mechaniek in het spel dat automatisch op een logische manier de laatste zet uitvoerde. ‘De menselijke spelers reageerden daarbij verschillend op de situatie met en zonder mechanisme.’ Dit laat volgens hem zien dat de Theory of Mind - nodig om jezelf te verplaatsen in een tegenstander - meer is dan alleen logisch redeneren.

Slimme software

Het vermogen onszelf te verplaatsen in een ander lijkt dus een aparte module te zijn. Dat zegt iets over de werking van ons brein, maar het is ook nuttig voor ontwikkelaars van slimme software. Meijering: ‘Wanneer je nu een fout maakt in een programma krijg je alleen de boodschap: FOUT. Een programma dat zich in kan leven in de gebruiker zal zeggen: ‘Je was er bijna, maar je moet nog even hier aan denken’. Zoiets is veel handiger.’

Trainbaar

Dat het inlevingsvermogen trainbaar is, is ook een belangrijke conclusie. Of kinderen met autisme ermee gebaat zijn, durft hij niet te zeggen. ‘Maar stel, je krijgt een nieuwe baan waarin je veel moet onderhandelen. En daat gaat je niet goed af. Misschien heb je de neiging te zeggen “ik kan dit niet” om dan de handdoek in de ring te gooien. Maar mijn onderzoek laat zien dat je met gerichte training je vaardigheden kunt verbeteren.’

Artificial Intelligence Specialist

Meijering werkt sinds kort als Artificial Intelligence Specialist bij CrowdyNews, een jong Gronings softwarebedrijf dat intelligente software ontwikkelt die berichten uit sociale media koppelt aan nieuwsberichten, bijvoorbeeld op de websites van kranten. De software filtert de relevante berichten van bijvoorbeeld Twitter of Facebook en plaatjes van Instagram en plaatst die via een widget bij het artikel.

Noot voor de redactie

• Ben Meijering promoveert op 6 juni 2014 aan de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen van de RUG op het proefschrift Reasoning about self and others. Promotor is hoogleraar Kunstmatige Intelligentie Rineke Verbrugge.
• Contactinformatie: Ben Meijering, ben@meijering.com.