Droogte in Afrika vertraagt zangvogels

Het raadsel van de late aankomst van zangvogels in 2011 in hun broedgebied in Europa is opgelost. Dat staat in een publicatie die vandaag in het toonaangevende tijdschrift Science wordt gepubliceerd. Dr. Raymond Klaassen, werkzaam als onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen, is tweede auteur van deze publicatie. Met deze publicatie maakt hij, samen met zijn collega’s van de universiteit van Lund (Zweden) en universiteit van Kopenhagen (Denemarken), een eind aan alle speculaties over de oorzaak van die vertraging.

Ieder jaar in mei komen diverse soorten zangvogels in Europa aan om daar te broeden. Zij hebben er dan een lange vliegtocht vanuit Afrika opzitten. In 2011 kwamen veel van deze soorten echter veel later aan dan normaal. Menig vogelliefhebber vroeg zich bezorgd af wat er aan de hand was. ‘Dat leverde allerlei speculaties op,’ legt Klaassen uit. ‘Op internet deden allerlei verhalen de ronde; de vogels hadden last gehad van tegenwind boven de Sahara, of waren wellicht in een zware onweer in Turkije terechtgekomen. Maar niemand wist het zeker.’

Geolocators

Totdat de vogels eindelijk aankwamen. Want Klaassen en zijn collega’s hadden enige tientallen grauwe klauwieren en noordse nachtegalen voorzien van geolocators, kleine sensoren die op de rug waren bevestigd. Die registreren aan de hand van de hoeveelheid licht steeds de locatie van de vogels. Toen de vogels eenmaal aangekomen waren analyseerden zij die data. Zo ontdekten zij het geheim van de vertraging: de vogels werden opgehouden door de extreme droogte in de Hoorn van Afrika.

Net als ieder jaar stopten ook in 2011 de vogels in de Hoorn van Afrika om zichzelf vet te mesten. Ze verzamelen daar genoeg vet om vervolgens vrijwel non-stop naar Noord-Europa te vliegen. Door de enorme droogte duurde het vetmesten echter langer dan normaal. De vogels stopten daar in 2011 gemiddeld ruim tien dagen langer; dat was bijna dubbel zo lang als in 2010 en 2012, toen het er niet zo droog was.

Meer zekerheid

Om de droogte met meer zekerheid als oorzaak van de vertraging aan te kunnen wijzen, vergeleken de onderzoekers de droogte in de Hoorn van Afrika in de laatste decennia met de gegevens over de aankomst van de vogels. Inderdaad bleken vertragingen in eerdere jaren ook samen te hangen met de grote droogte. Bovendien kwamen de soorten die geen stop in de Hoorn van Afrika maken om bij te voederen, in 2011 wel op de gewone tijd aan.

Met dit onderzoek is niet alleen het raadsel van de vertraging opgelost. ‘Dankzij de geolocators leren we steeds meer over de leefgewoonten van zangvogels’, legt Klaassen uit. ‘Dat helpt ons ook de vogels te beschermen. We weten nu dat de droogte in Afrika een bottleneck kan zijn.’

‘De uitkomsten van het onderzoek zijn ook bijzonder omdat het laat zien dat een gebeurtenis in een relatief klein gebied heel veel invloed kan hebben.’ vult Klaassen aan. ‘Doordat er één schakeltje in de jaarlijkse cyclus wegvalt, namelijk de voedselvoorziening in een bepaalde regio, ligt het migratiesysteem overhoop.’

Noot voor de pers

Dr. Raymond Klaassen, e-mail: raymond.klaassen2 gmail.com

Referentie: Drought in Africa Caused Delayed Arrival of European Songbirds, A. P. Tøttrup, R. H. G. Klaassen, M. W. Kristensen, R. Strandberg, Y. Vardanis, Å. Lindström, C. Rahbek, T. Alerstam, K. Thorup, Science, 7 December 2012, Vol. 338 no. 6112 p. 1307, DOI: 10.1126/science.1227548

Zie: http://www.sciencemag.org/content/338/6112/1307.abstract