Strive to survive: the skylark's ecology and physiology in an annual-cycle perspective

Promotie: dhr. A. Hegemann, 11.00 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Proefschrift: Strive to survive: the skylark's ecology and physiology in an annual-cycle perspective

Promotor(s): prof.dr. B.L. Tieleman

Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Een 'verkouden' veldleeuwerik trekt niet naar zijn overwinteringsgebied

De agenda van een veldleeuwerik wordt in belangrijke mate bepaald door zijn immuunsysteem, concludeert Arne Hegemann. Het immuunsysteem van deze in Nederland bedreigde vogelsoort blijkt zo alert, dat de immuunwerking soms ten koste kan gaan van andere belangrijke overlevingsactiviteiten.

Hegemann ontdekte eerder al dat een deel van de Nederlandse veldleeuweriken ‘s winters wegtrekt en een ander deel overwintert in eigen land. Sterker nog, een veldleeuwerik die de winter in een warm land doorbracht – zoals Hegemann later kon aantonen op basis van isotopen in het teennageltopje van de vogel - kan het jaar daarop besluiten in Nederland te overwinteren. Waarom doet hij dat? Zie persbericht bij de publicatie in Ardea Journal: Hoe overwinteren onze veldleeuweriken?

De aantallen veldleeuweriken in Nederland gaan sterk achteruit; met 95% sinds 1970. Met zijn promotieonderzoek heeft Hegemann kennis over aspecten van gedrag en ecologie van veldleeuweriken geïntegreerd met onderzoek naar hun immuunsysteem gedurende de volledige jaarcyclus. Met een innovatieve, integrale en diverse benadering wist hij een combinatie van fysiologie, gedrag en ecologie te onderzoeken. Zo slaagde hij erin te onderzoeken hoe vogels in het algemeen, en veldleeuweriken in het bijzonder, zich tijdens hun jaarcyclus aan veranderingen in de omgeving aanpassen en hoe ze de uitdaging van gezond blijven met de uitdagingen van broeden, ruien, trekken en overwinteren kunnen combineren.

Ook de overwinteringsstrategie die een vogel kiest, heeft dus consequenties voor zijn toekomstige overleven en zijn immuunsysteem. Hegemann concentreerde zich op het immuunsysteem, omdat een goed werkend immuunsysteem cruciaal is voor de overleving. Maar een goed werkend immuunsysteem is ook 'kostbaar', het vraagt energie en specifieke nutriënten. Hegemann toont aan dat het immuunsysteem variabel functioneert gedurende het jaar, als gevolg van veranderende activiteiten (zoals reproductie) en veranderingen in het milieu (zoals voedselaanbod). Als een vogel echter ziek wordt, volgt altijd die kostbare immuunreactie.

Aan de hand van deze resultaten ontwierp Hegemann een nieuw concept met betrekking tot de werking van het immuunsysteem in wilde vogels. Het onderzoek gedurende de hele jaarcyclus maakte het mogelijk om verbanden te ontdekken tussen gebeurtenissen die temporeel en ruimtelijk gescheiden zijn. De resultaten van dit proefschrift kunnen worden gebruikt om de bescherming van de bedreigde veldleeuwerik te verbeteren.

En passant deed Hegemann waarnemingen in het veld die erop lijken te wijzen dat veldleeuweriken koekoeksjongen uit hun nest verwijderen. Iets wat nooit eerder bij een vogelsoort is aangetoond.

Arne Hegemann (Duitsland, 1980) studeerde biologie aan de universiteit van Bielefeld. Zijn promotieonderzoek deed hij aan de RUG, bij de afdeling Dierecologie, onderdeel van het Centre for Ecological and Evolutionary Studies (CEES). Het valt in de onderzoekslijn van prof.dr. B. Irene Tieleman over hoe vogels zich met hun fysiologie aan veranderingen in het milieu aanpassen en werd gefinancierd door Vogelbescherming Nederland en kleinere beurzen van Schure-Beijerinck-Popping Fonds, Dobberke Stichting en Deutsche Ornithologen-Gesellschaft.