Oudere agrariërs richten zich meer op de toekomst

De senioren onder de agrariërs richten zich meer op de lange termijn dan hun jongere collega’s. De kersverse landbouwers focussen meer op winst op de korte termijn, terwijl oudere boeren meer aandacht hebben voor een  duurzame bedrijfsvoering die zich richt op de lange termijn. Dat zijn conclusies uit het proefschrift van Jesús Rosales Carreón. Hij promoveert op 14 juni 2012 aan de Rijksuniversiteit Groningen op zijn onderzoek naar kennis over duurzame landbouwpraktijken onder landbouwers.

De overgang naar duurzame landbouw is een van de grootste uitdagingen voor de Nederlandse agrosector. De discussie over duurzaamheid verloopt nog grotendeels op conceptueel niveau. Rosales Carreón onderzocht duurzaamheid op het niveau van de landbouwers. Hij ondervroeg tachtig akkerbouwers uit Flevoland, Groningen, Noord-Brabant en Zeeland over hun kennis van duurzame landbouw en het gebruik van deze kennis in de dagelijkse praktijk.

Mindmaps

Rosales Carreón stelde ‘mindmaps’ op om de ‘mindset’ van de boeren op het gebied van duurzaamheid in kaart te brengen. Hierbij deelde hij de begrippen die de ondervraagden naar voren brachten, in drie categorieën in: people, bijvoorbeeld de mening van de consument en gevolgen voor toekomstige generaties; planet, zoals bemesting en bodemgesteldheid; en profit waarbij te denken valt aan productiekosten en gewasopbrengst.

Duurzame koplopers

Rosales Carreón vond opmerkelijke verschillen in de mindset over duurzame landbouw tussen boeren. Binnen de groep boeren die hij ondervroeg, bleken zich zeventien ‘duurzaamheids-koplopers’ te bevinden. Deze agrariërs wisten hun weg binnen in duurzame landbouwpraktijken al goed te vinden en participeerden vrijwillig in het duurzaamheidproject ‘Veldleeuwerik’. ‘Al deze koplopers noemden de vruchtbaarheid van de bodem in hun mindmaps’, vertelt Rosales Carreón, ‘Bij de niet-koplopers was dat minder dan de helft. Een opvallend verschil: vruchtbaarheid van de bodem is voor alle landbouwers essentieel.’  

Publieke opinie

Concepten die Rosales Carreón onder de noemer people indeelde, behoorden tot de minst genoemde door alle ondervraagde agrariërs. Familie, bijscholing, mening van collega’s, omgeving en publieke opinie scoorden daarvan het laagst. Rosales Carreón: ‘Het is interessant dat publieke opinie in het onderzoek als laatste eindigt; Juist in de samenleving zie je een toenemende ongerustheid over de impact van landbouw op de omgeving en het milieu. Hier zit dus een gat tussen het publiek en de boeren.’

Opleiding

Het opleidingsniveau van de boer in kwestie bleek eveneens van invloed te zijn op de mindmap die hij of zij opgestelde. Hoewel hoger opgeleiden (HBO of universiteit) en lager opgeleiden (MBO of middelbare school) op een gebied als samenwerking gelijk scoorden, vond Rosales Carreón verschillen in tijdsperspectieven waarin de ondervraagden dachten. Rosales Carreón: ‘De hoger opgeleide landbouwers toonden een mindset die meer gericht was op profit-aspecten zoals kostenbeheersing. Maar tegelijkertijd waren zij ook meer toekomstgericht dan lager opgeleide boeren.’

Jonge boeren

Opvallend is dat Rosales Carreón juist onder de jongere boeren (gemiddelde leeftijd 33 jaar) een kortere tijdshorizon vond dan onder oudere boeren (gemiddelde leeftijd 55 jaar). Rosales Carreón vertelt: ‘De jonge boeren focusten zich op het hier en nu, terwijl de oudere landbouwers spraken over tijdsbestekken van tien tot vijftien jaar, bijvoorbeeld over investeringen die zich pas later terugverdienen. ’ Een zorgelijke conclusie, aangezien de transitie naar duurzame landbouw een lange termijnvisie vergt, juist van de jonge landbouwers. Rosales Carreón: ‘In onze studie hebben we niet gekeken naar de oorzaken van de verschillen, maar het ligt voor de hand te kijken naar de landbouwopleidingen. In landbouwopleidingen zit waarschijnlijk wel een vak “duurzaamheid”, maar het zou interessant zijn de effectiviteit van zulke vakken onder de loep te nemen.’

Sociale wetenschappen

Het is belangrijk vanuit de landbouwpraktijk te kijken, aldus Rosales Carreón: ‘Kennis van en houding ten opzichte van duurzaamheid bij de boer wordt vaak vergeten, maar ontwikkeling in de landbouw is wel afhankelijk van diezelfde boer.’ Hij pleit daarom voor een meer sociale benadering in de landbouw: 'In jaarlijkse landbouwrapporten staat van alles over gewasopbrengst, te gebruiken bestrijdingsmiddelen en productprijzen, maar de sociale component ontbreekt volledig. Ook daar zou aandacht voor moeten zijn.' Overigens zijn de methodes die hij ontwikkelde om de mindset over duurzaamheid te bepalen niet alleen op landbouwers van toepassing. Rosales Carreón: ‘In de toekomst willen we ook de mindset van andere spelers in de agrosector vaststellen. En onze methode kan ook prima in andere sectoren gebruikt worden.’

Integratie disciplines

In de vakgroep waar Rosales Carreón zijn onderzoek uitvoerde, Systems, Organisations and Management (SOM) van de RUG, is van een dergelijke integratie van sociale wetenschappen in bedrijfskunde en landbouw al sprake. In de SOM-vakgroep werken sociaal wetenschappers, waaronder de promotor van Rosales Carreón, prof. dr. R.J.J.M. Jorna, samen met biologen, chemici en bedrijfskundigen aan vraagstukken over innovaties en duurzaamheid in de landbouwsector.

Curriculum vitae

Jesús Rosales Carreón (Mexico-stad, Mexico, 1974) studeerde chemical engineering aan de Universidad Nacional Autónoma de México. Na acht jaar werkzaam te zijn geweest in het bedrijfsleven, vertrok hij naar Nederland om een masteropleiding milieukunde te volgen aan de RUG. Zijn promotieonderzoek voerde hij uit bij de onderzoeksgroep Systems, Organisations and Management (SOM) van de RUG en werd gefinancierd door BLGG AgroXpertus. Rosales Carreón promoveert tot doctor in de economie en bedrijfskunde bij prof. dr. R.J.J.M Jorna, prof. dr. ir. R.J.F. van Haren, en copromotor dr.ir. N.R. Faber. De titel van zijn proefschrift luidt: Mind and soil – Knowledge Aspects of Sustainable Agriculture.

Noot voor de pers

Contact: Jesús Rosales Carreón, j.rosales.carreon rug.nl, tel: 050 363 3372.