Pimpelmeesvrouwtje kiest mannetje met veel afweergenen

Al is het lente, toch houden pimpelmezen hun blauwe hoofd koel bij partnerkeuze en paargedrag. Elske Schut ontdekte dat het voor het vrouwtje heel belangrijk is over hoeveel afweersysteemgenen (zogeheten MHC1-genen) haar uitverkoren partner beschikt. Daarnaast toonde Schut aan dat pimpelmezen tijdens de legperiode doorgaan met copuleren; wat niet gebruikelijk is bij zangvogels. Ook deze paringsdrift lijkt geen geval van blinde passie. Schut promoveert op 23 maart 2012 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Het Major Histocompatibility Complex type 1 (MHC1) is een verzameling genen die ervoor zorgt dat het immuunsysteem specifieke ziekteverwekkers herkent. MHC1-genen bepalen bijvoorbeeld of een pimpelmees wel of niet immuun is tegen malaria. Omdat de MHC1-genen erg belangrijk zijn voor de gezondheid van pimpelmezen, onderzocht Schut of zij een rol spelen bij de keuze van een partner. Een goede partner vergroot de kans op een voorspoedig gezinsleven en gezonde nakomelingen.

Evenveel MHC1-genen

MHC1-genen bepalen welke ziekteverwekkers het immuunsysteem van pimpelmezen herkent. Schut onderzocht (met de techniek Reference Strand Mediated Conformation Analysis) of pimpelmezen de MHC1-genen gebruiken als criterium bij hun partnerkeuze en ontdekte inderdaad een correlatie tussen aantallen genen van de partners. Schut: ‘Ik zag dat mannetjes en vrouwtjes met veel MHC1-genen met elkaar paren en dat mannetjes en vrouwtjes met weinig MHC1-genen ook met elkaar paren.’ Een mogelijke verklaring hiervoor is dat pimpelmezen een voorkeur hebben voor een gezonde partner met veel MHC1-genen. Schut: ‘Maar, een pimpelmees met weinig MHC1-genen heeft pech en moet het dan doen met een partner die er ook maar weinig heeft.’

Grote legsels

In het tweede deel van haar onderzoek keek Schut naar het aantal spermacellen in de eieren. Pimpelmezen leggen tijdens de broedperiode gemiddeld elf eieren, maar de leggrootte kan oplopen tot zeventien. Schut: ‘Dit is een bijzonder groot legsel in vergelijking met andere zangvogelsoorten.’ Om zoveel mogelijk eicellen te bevruchten, kan een pimpelmeesvrouwtje sperma van een mannetje tijdelijk in een zaadopslagorgaan bewaren. Schut: ‘Maar, omdat het sperma na enige tijd toch sterft, verwachtte ik niet dat alle eieren in de grote legsels bevrucht zouden zijn.’

Blijven copuleren

Om te onderzoeken of alle eieren bevrucht werden, opende Schut voorzichtig elk tweede en tiende ei van een legsel en telde met een microscoop het aantal spermacellen op het vlies rond de eierdooier. De promovendus zag dat ook in grote legsels alle eieren uitkwamen en dat het aantal spermacellen in alle eieren uit hetzelfde legsel vergelijkbaar was. Schut: ‘Dit betekent dat de pimpelmezen doorgaan met copuleren tijdens de broedperiode.’ Dat is een verrassende conclusie, omdat zangvogels vaak minder paren of helemaal niet meer paren na het begin van de leg.

Curriculum Vitae

Elske Schut (Groningen, 1983) studeerde evolutionaire biologie aan de RUG, waar zij haar promotieonderzoek deed bij het Center for Evolutionary and Ecological Studies (CEES). Ze promoveert 23 maart 2012 op haar proefschrift Sexual selection in the blue tit: The role of the MHC and post-copulatory effects. Haar promotor is prof.dr.ir. Jan Komdeur. Zij ontving beurzen van de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen, de Dr. J.L. Dobberke Stichting, het Schure-Beijerinck-Popping Fonds en het Stichting Nicolaas Mulerius Fonds. Daarnaast werd het onderzoek ondersteund met beurzen van GEBACO en INCORE toegekend aan Jan Komdeur.

Nadere informatie:

Elske Schut, e-mail: elske.schut rug.nl.