De buidelmees: een polygame vogel met bindingsangst

Nest bouwen, meteen scheiden en gokken dat je partner de jongen grootbrengt, is voor de buidelmees een goede strategie. Onderzoekers van de Universiteit van Bath en de Rijksuniversiteit Groningen hebben een wiskundig model ontwikkeld waarmee het nogal vreemde voortplantingsgedrag van de kleine buidelmees tot op zekere hoogte kan worden verklaard. De bevindingen zijn deze week gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the Royal Society: Biological Sciences.

Buidelmezen zijn vogels die vaak voorkomen in moerasachtig gebied en langs rivieren en kanalen. Hun paartijd duurt vier maanden, van april tot en met juli. Ze verplaatsen zich naar bosachtig gebied om te paren en bouwen er buidelvormige nesten in de bomen. Buidelmezen komen overal op het vasteland van Europa voor en in het Verenigd Koninkrijk worden ook elk jaar niet parende migrerende exemplaren gespot.

Basisnest

Deze Europese vogel heeft zo zijn eigen unieke opvattingen over relaties, en dit leidt er vaak toe dat bevruchte eieren in de steek worden gelaten en dat de ouders 'scheiden'. Het mannetje begint de paarperiode met het bouwen van een heel ingewikkeld nest dat als een grote buidel aan een gevorkte tak in een boom hangt. Maar met de uiteindelijke afwerking wacht het mannetje. Hij gebruikt het stevige basisnest om een vrouwtje te lokken waarmee hij het afmaakt volgens haar specificaties.

Scheiden

Het voltooien van het nest, onder andere met een zachte voering van een paar centimeter dik om de eieren warm te houden, kan tot twee weken duren. Maar als het nest eenmaal klaar is, 'scheidt' ofwel het mannetje ofwel het vrouwtje meedogenloos van zijn/haar partner en verlaat het nest. In ongeveer 30% van de gevallen verlaat zowel het mannetje als het vrouwtje het nest, ook al zijn de eieren al bevrucht en staan ze op het punt om uit te komen. Wetenschappers verbazen zich al tientallen jaren over dit vreemde gedrag, maar onderzoekers hebben nu een model ontwikkeld waarmee ze het kunnen verklaren.

Geen logica

Professor Franjo Weissing van het Centre for Ecological and Evolutionary Studies van de RUG heeft het onderzoek geleid. Hij zegt: ‘Er zit geen logica in welke van de ouders het nest verlaat. Voor we aan dit project begonnen, was het enige wat we zeker wisten dat nooit beide ouders blijven om de jongen groot te brengen. Voor het welzijn van de jongen maakt het geslacht van de achterblijvende vogel overigens niets uit. De ouder die het nest verlaat, paart meestal opnieuw. Tijdens de paartijd van vier maanden paart elke “scheidende” ouder met vier of vijf nieuwe partners!’

Nieuwe partners

Om dit vreemde paargedrag te verklaren probeerden de onderzoekers te berekenen of er een biologisch voordeel was als een van de ouders bij het nest bleef terwijl de andere ouder het verliet. Weissing legt uit: ‘We probeerden te berekenen hoeveel jongen er werden geproduceerd in verschillende situaties: als de moeder het nest verliet, als de vader het nest verliet, of als beide ouders het nest verlieten. Maar omdat de verlatende vogel weer nieuwe partners kan hebben gedurende het paarseizoen, is hier geen eenvoudige wiskundige rekenmethode voor.’

Speltheoriemodel

Vanwege deze complicatie richtten de onderzoekers zich op speltheoriemodellen: een wiskundige methode voor het analyseren van berekende omstandigheden waarbij het succes van een individu is gebaseerd op de keuzes van anderen. Dr. René van Dijk, ten tijde van het onderzoek promovendus aan de Universiteit van Bath en inmiddels als postdoc verbonden aan de Universiteit van Sheffield, vergeleek de speltheoriemodellen met het gedrag van de vogels.

'Snowdrift game'

Van Dijk: ‘Het spel dat het beste bij het paargedrag van de vogels paste, was de 'snowdrift game', een theorie die vaak wordt gebruikt om de evolutie van menselijke samenwerking te verklaren. De theorie achter dit spel is dat wanneer twee voertuigen vastzitten in een sneeuwstorm en de inzittenden van beide voertuigen alleen kunnen overleven door een tunnel naar elkaar toe te graven, beide partijen evenveel voordeel hebben van het graven van een tunnel. Maar elke partij kan ook wachten tot de andere partij de tunnel heeft gegraven. Zo hoeft deze partij zich niet in te spannen, maar heeft hij toch voordeel van het resultaat.’

Gokken

Van Dijk vertelt verder: ‘We gebruikten het snowdriftmodel om het gedrag van een populatie vogels te voorspellen. Na het meten van de waargenomen werkelijkheid bleek het hier inderdaad erg op te lijken. De vogels gokken dus of de andere ouder al dan niet blijft om het nageslacht groot te brengen. De ouder die blijft, levert de grootste inspanning en kan dit seizoen niet meer opnieuw paren, maar beide ouders hebben profijt bij deze situatie.’

Mis

In sommige gevallen gaat het mis en verlaten beide ouders het nest nadat de eieren zijn gelegd, met als gevolg dat er geen nageslacht ontstaat. Maar beide ouders gokken erop dat gedurende de hele paartijd in ieder geval een aantal van hun partners besluit om bij het nest te blijven als zij het verlaten.

Gewoon raar

Weissing: ‘Wat dit project zo mooi maakt, is dat we hebben laten zien dat we deze methode niet alleen kunnen gebruiken om het gedrag van dieren wetenschappelijk te verklaren, maar dat we dit ook kunnen doen in situaties waarin het specifieke gedrag in eerste instantie gewoon raar lijkt. Nu we hebben bewezen dat deze techniek werkt, zijn er talloze toepassingen voor verder onderzoek te bedenken.’

Noot voor de redactie

- Het onderzoek werd uitgevoerd door de University of Bath (dr. René van Dijk) en de Rijksuniversiteit Groningen (prof.dr. Franjo Weissing en prof.dr. Jan Komdeur) in samenwerking met de Universiteit van Bristol en de Eotvos Lorand Universiteit in Hongarije.

- Nadere informatie: prof.dr. Franjo Weissing, tel. 050-363-8669/2131; f.j.weissing rug.nl

- Dit persbericht is een vertaalde versie van het persbericht dat de University of Bath onlangs verstuurde.