Gemeenten krijgen meer uitkeringen dan nodig

Voor het eerst is onderzocht hoe het geheel aan rijksuitkeringen aan gemeenten wordt verdeeld. De ene gemeente krijgt aanzienlijk meer geld dan de andere, en de verdeling laat een opvallend patroon zien. Dit blijkt uit de Atlas rijksuitkeringen aan gemeenten 2011 die COELO vandaag presenteert. COELO (Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden) is een onderzoeksinstituut verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen.

In Nederland gaan belastingen grotendeels naar de rijksoverheid, terwijl de 418 gemeenten een groot deel van de overheidsvoorzieningen verzorgen. Om dat te kunnen betalen ontvangen zij jaarlijks 27 miljard euro van het rijk, via 91 verschillende uitkeringen. De grote vraag is natuurlijk hoe dat geld wordt verdeeld. De ene gemeente heeft meer geld nodig dan de andere, maar wie krijgt nu eigenlijk wat? Van een aantal afzonderlijke uitkeringen is goed bekend hoe die worden verdeeld. De verdeling van het totaal aan uitkeringen is vreemd genoeg nooit eerder onderzocht. Worden alle middelen breed over de gemeenten verspreid, of krijgen sommige (groepen van) gemeenten veel meer dan andere? COELO laat dit zien in een Atlas die dit jaar voor het eerst wordt gepubliceerd.

Aantal uitkeringen

Geen enkele gemeente ontvangt alle 91 uitkeringen. Rotterdam komt het verst, met 59 verschillende uitkeringen. Acht gemeenten ontvangen meer dan 50 uitkeringen. Zeven gemeenten ontvangen elk slechts 14 verschillende uitkeringen. De rest zit er tussenin.

Ontvangen bedragen

Rotterdam krijgt niet alleen het grootste aantal uitkeringen, maar ook het hoogste bedrag. Voor alle uitkeringen opgeteld krijgt Rotterdam per inwoner gemeten 92 procent meer dan gemiddeld. Grote (Amsterdam) en arme (Heerlen) gemeenten krijgen relatief veel, net als waddengemeenten (Schiermonnikoog). Zij hebben om diverse redenen te maken met hoge kosten. Kleine, landelijke en rijke gemeenten krijgen naar verhouding weinig. Zo krijgt Scherpenzeel (Gld) per inwoner gemeten de helft van het landelijke gemiddelde.

Totaal aan uitkeringen per inwoner als percentage onder (negatief) of boven (positief) de gemiddelde uitkering per inwoner

Verdeling verrassend

Gemeenten ontvangen één grote uitkering: de algemene uitkering uit het gemeentefonds, goed voor 57 procent van het totale uitkeringsbedrag. Ze mogen zelf bepalen hoe ze die besteden. De overige 90 uitkeringen zijn aan bepaalde beleidsterreinen gebonden, bijvoorbeeld bijstand, taalcoaches, homo-emancipatie of peuterspeelzalen. COELO onderzocht hoe die uitkeringen worden verdeeld, en komt tot de verrassende conclusie dat de verdeling van die 90 kleinere uitkeringen bij elkaar vrijwel gelijk is aan de verdeling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Dit roept de vraag op of het bestaande uitkeringssysteem wel doelmatig is. Als de verdeling toch bijna gelijk is, kunnen die 90 kleinere uitkeringen dan niet gewoon bij de algemene uitkering worden gevoegd?

Aantal uitkeringen kan sterk omlaag

In zijn gisteren uitgesproken oratie gaat COELO-directeur prof. dr. Maarten Allers na wat er zou gebeuren als al die 91 verschillende uitkeringen zouden worden samengevoegd tot één grote uitkering. Dit zou goed aansluiten bij het kabinetsstreven naar een kleinere, goedkopere en transparantere overheid. Samenvoeging van uitkeringen zou als bezwaar kunnen hebben dat de rijksoverheid de gemeenten dan minder goed kan sturen, en ook dat de verdeling van de middelen dan misschien niet optimaal zou zijn. Die bezwaren blijken echter erg mee te vallen. Allers concludeert dat het aantal verschillende rijksuitkeringen aan gemeenten zonder problemen sterk kan worden beperkt.

Meer informatie: prof. dr. Maarten Allers

Zie ook:

- www.coelo.nl (volledige atlas en tekst oratie)

- Opinie prof. dr. Maarten Allers: ‘Financiering van gemeenten onnodig ingewikkeld en niet doelmatig’