Hogere pensioenleeftijd schaadt economie

De verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd heeft, in tegenstelling tot de aannames van het Centraal Planbureau, een negatief effect op de economie. Dat concludeert econometrist Jochen Mierau, die zich baseert op een eigen economisch model voor de macro-effecten van onder meer levensverzekeringen en sparen op de economie. Hij promoveert op 30 september 2011 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Mierau stelt vast dat een hogere pensioenleeftijd een kortere pensioensperiode impliceert. Daarvoor hoeft dus minder gespaard te worden. Omdat spaargeld via de bank wordt ingezet voor investeringen en zo bijdraagt aan de economische groei, wordt de groei minder als er te weinig gespaard wordt. In plaats van het verhogen van de pensioenleeftijd kan het kabinet daarom beter hetzij de premies verhogen hetzij de uitbetalingen verlagen, zegt Mierau.

Economische gevolgen van de vergrijzing

In zijn proefschrift ‘Annuities, Public Policy and Demographic Change in Overlapping Generations Models’ brengt Mierau de economische gevolgen van de vergrijzing in kaart. Zijn conclusies komen waarschijnlijk net te laat om het pensioenakkoord dat de vakbeweging met het kabinet heeft gesloten in gevaar te brengen, maar de modellen die Mierau gebruikt blijven volgens hem ook in de toekomst van grote waarde: ‘Met diezelfde modellen kun je ook aantonen dat het beter is om belasting op consumptie te heffen, zoals met de BTW, dan de inkomstenbelasting te verhogen. In het eerste geval wordt vermogen namelijk herverdeeld van ouderen die veel consumeren naar jongeren die nog sparen voor later. Bij het verhogen van inkomstenbelasting is het effect precies andersom.’ Mierau kan zich voorstellen dat de overheid andere redenen kan hebben om de pensioenleeftijd te verhogen, omdat de verzorgingsstaat anders onbetaalbaar wordt. Maar hij pleit er wel voor dat het langetermijneffect dat hij voorspelt wordt meegerekend in de economische prognoses.

‘Fallacy of composition’

Het onderzoek van Mierau legt een vaker gesignaleerde paradox in de economie bloot, de zogeheten ‘fallacy of composition’, namelijk dat als elk individu zou doen wat de micro-econoom hem zou aanraden, het algemeen belang daarmee geschaad zou zijn. Daarbij is tenslotte iedereen slechter af. De macro-econoom moet dus hopen dat niet alle individuen zo rationeel handelen: ‘Gelukkig is dat ook niet zo,’ verzucht Mierau, ‘want heel veel pensioengerechtigden hebben ook vermogen opgebouwd dat niet, zoals annuïteiten, in partjes tot aan de dood wordt uitgekeerd. Denk aan spaargeld, een huis of beleggingen. Een micro-econoom zou adviseren om alles in annuïteiten te steken zodat alles precies op is op het moment dat je statistisch gezien dood gaat.’

Erfenis

Een neveneffect van zo’n ‘perfect’ pensioen zou dus ook zijn dat er niets meer te erven valt voor de kinderen. Mierau noemt dat de ‘tragedie van het annuïtiseren’. Niet alleen tragisch voor de nabestaanden, maar ook voor de samenleving, dat daarmee spaargeld, dat anders beschikbaar zou zijn voor investeringen ziet verdwijnen in consumptie. Het belang dat Mierau hecht aan sparen, waar veel andere economen hameren op consumptie, vindt niet alleen grond in de theoretische modellen die hij heeft ontwikkeld. Mierau: ‘Ook de empirie geeft ons gelijk. We beschikken over cijfers die onze aannames ondersteunen.’

Curriculum

Jochen Mierau (Duitsland, 1983) studeerde economie en econometrie aan de RUG, waar hij in 2007 cum laude afstudeerde. Hij promoveert aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde, met prof.dr. B.J. Heijdra als promotor. Zijn proefschrift over de macro-economie van pensioenen en vergrijzing kwam mede tot stand dankzij steun van Netspar (Network for Studies on Pensions, Ageing and Retirement). Sinds 1 september is Mierau universitair hoofddocent Financiering aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de RUG.

Noot voor de redactie

Contact: Jochen Mierau, tel. 050-3633735, e-mail: j.o.mierau rug.nl