Manipulatieve moeders beteugelen pronkende zonen

De bonte verentooi en acrobatische fratsen van paradijsvogels, waarmee de mannetjes een vrouwtje proberen te verleiden, zijn pakkende voorbeelden van Charles Darwin’s tweede grote evolutietheorie, de seksuele selectie. Nieuw onderzoek wijst echter uit dat dit krachtige proces mogelijk teniet wordt gedaan wanneer moeders zelf kunnen beslissen of zij een zoon of een dochter krijgen. Dit schrijven onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen deze week in PNAS.

De theorie van seksuele selectie beschrijft niet de strijd om overleving, maar die om voortplanting, dat wil zeggen het vinden van seksuele partners. In het dierenrijk zijn het vaak de mannetjes die met opvallend uiterlijk of gedrag concurreren om de seksuele interesse van de vrouwtjes. Het team Groningse evolutionaire biologen onder leiding van Ido Pen gebruikte wiskundige modellen en computersimulaties om te onderzoeken hoe regulering van de geslachtsverhouding en seksuele selectie elkaar beïnvloeden.

Geslacht kroost bepalen

Zelf het geslacht van je kroost bepalen lijkt misschien onmogelijk, maar sommige dieren blijken hier goed toe in staat. De vrouwelijke edelpapegaai kan bijvoorbeeld twintig zonen achter elkaar produceren voordat zij overgaat op het voortbrengen van uitsluitend dochters. Maar nu hebben evolutionaire biologen aan de RUG ontdekt dat het strak kunnen reguleren van de geslachtsverhouding van het nageslacht de effectiviteit van seksuele selectie volledig kan ondermijnen.

Baltsgedrag verdwijnt

Wanneer in computersimulaties de geslachtsverhouding werd vastgezet op 50-50, leidde dit tot het klassieke patroon van seksuele selectie waarbij de mannelijke dieren ingewikkelde baltsrituelen ontwikkelden om vrouwtjes aan te trekken, en waar bij vrouwelijke dieren een voorkeur voor extravagante mannetjes evolueerde.
Maar wanneer de modellen werden aangepast, zodat moeders controle kregen over de geslachtsverhouding van hun nageslacht, ontstond er een compleet ander patroon.
‘Het had een dramatisch effect,’ vertelt Pen. ‘Als moeders het geslacht van hun jongen kunnen bepalen, stort de seksuele selectie ineen en verdwijnt het mannelijke baltsgedrag. Dit komt doordat de vrouwelijke dieren dergelijk gedrag niet meer aantrekkelijk vinden. En de reden is dat vrouwtjes het onaantrekkelijke van hun partner niet doorgeven aan de volgende generatie wanneer ze in staat zijn alleen dochters te produceren.’

Onverwachte draai

Dit resultaat geeft een onverwachte draai aan Darwin’s theorie van de seksuele selectie. ‘Wij dachten altijd dat vrouwtjes opzichtige mannetjes moesten vinden om het beste nageslacht te kunnen voortbrengen. Maar als zij de geslachtsverhouding kunnen reguleren, is dit blijkbaar niet meer van belang. Moeders met saaie partners doen het net zo goed,’ merkt Pen op.

Toetsen

De onderzoekers zijn nu van plan hun theorie te toetsen. Als zij gelijk hebben, zou het een middel kunnen zijn om de grote diversiteit aan mannelijke baltsrituelen in het dierenrijk te leren begrijpen.
‘Bij veel dieren, waaronder de mens, wordt het geslacht door de genen bepaald,’ legt Pen uit, ‘terwijl sommige andere dieren over een veel flexibeler systeem beschikken. Er zijn bijvoorbeeld schildpadden die zonen krijgen als hun eieren koel worden gehouden en dochters wanneer ze warm worden gehouden. We verwachten bij de seksuele selectie sterke verschillen te ontdekken tussen deze systemen.

Noot voor de redactie

* Sex-ratio control erodes sexual selection, revealing evolutionary feedback from adaptive plasticity door Tim W. Fawcett, Bram Kuijper, Franz J. Weissing en Ido Pen in Proceedings of the National Academy of Sciences USA.
* Het onderzoek werd uitgevoerd aan de Rijksuniversiteit Groningen en gefinancierd door NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek).
* Voor meer informatie: prof.dr. Ido Pen, i.r.pen rug.nl ; tel. 050 363 8083 / 6133.