Goede balans in veranderingsgerichte werkomgeving door transformationeel en participatief leiderschap

Verandering speelt in veel organisaties een steeds grotere rol. In zowel de economische als sociale context worden ze uitgedaagd innovatief en flexibel te zijn. Dit vraagt om een veranderingsgerichte werkomgeving. De manier waarop managers hiermee omgaan, blijkt van grote invloed op het effectief functioneren van medewerkers, ontdekte Frouke de Poel. ‘Welke manier van managen het meest effectief is, is daarnaast ook sterk afhankelijk van de samenstelling van het team.’ Effectieve leidinggevenden zorgen door middel van een passende leiderschapsstijl voor onder andere meer werkeffectiviteit en werktevredenheid. De Poel promoveert op 11 juli 2011 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Er wordt heel wat gevraagd van werknemers in een veranderingsgerichte organisatie. Ze moeten flexibel zijn en tegelijkertijd kunnen omgaan met onzekerheid. De stabiliteit in de werkomgeving wordt immers bedreigd. Voor leidinggevenden is daarom een belangrijke taak weggelegd. De Poel: ‘Aan de ene kant moeten ze een gevoel van veiligheid bij medewerkers (cohesie) stimuleren. Aan de andere kant is het zaak medewerkers in beweging en flexibel te krijgen (ook wel “locomotie” genoemd).’

Goede balans

Uit het onderzoek van De Poel blijkt dat twee leiderschapsstijlen in het bijzonder geschikt zijn om een balans tussen cohesie en locomotie van medewerkers te creëren: transformationeel en participatief leiderschap. De Poel: ‘Transformationele leiders hebben een inspirerende en motiverende stijl. Bij hen gaat het vooral om het uitdragen van een visie. De focus ligt op de toekomst: waar gaat de organisatie heen en wat willen we. Een participatief leider laat medewerkers doorgaans vaker meedenken in het besluitvormingsproces. Ook worden medewerkers gevraagd om input en dragen ze verantwoordelijkheid voor eventuele veranderingen.’
Hoewel beide types leiderschap geschikt zijn in een veranderingsgerichte werkomgeving, hebben ze elk een geheel eigen rol. Zo kan transformationeel leiderschap vooral cohesie onder individuele werknemers versterken door een sterke visie voor de toekomst van de organisatie uit te dragen. Participatief leiderschap stimuleert juist de locomotie. Bijvoorbeeld door het gehele team actief te betrekken bij het besluitvormingsproces.

Teamsamenstelling

De effectiviteit blijkt echter ook in belangrijke mate afhankelijk te zijn van de teamsamenstelling. ‘Transformationeel leiderschap is vooral effectief in een team met een meer diverse samenstelling. ‘Bij een team dat bestaat uit mensen met verschillende ervaring, is het risico aanwezig dat iedereen te veel zijn eigen wil doen. Om te voorkomen dat hierover conflicten ontstaan, kan een transformationeel leider het team managen op overeenkomsten. Zo krijg je alle neuzen dezelfde kant op.’ Deze aanpak blijkt voornamelijk individuele werkuitkomsten, zoals werkeffectiviteit en werktevredenheid, te stimuleren door een sterke identificatie met de organisatie te creëren.

Homogeniteit

Participatief leiderschap blijkt juist effectiever in teams met een homogene samenstelling. ‘In teams waar de medewerkers vooral dezelfde ervaring delen, kan het zijn dat er minder wordt gekeken naar mogelijkheden om te veranderen en vernieuwen. In die gevallen zorgt de participatieve aanpak voor de symbolische schop onder de kont,’ aldus De Poel. ‘Een participatief leider zal vooral de samenwerking binnen een team stimuleren. Samen werken ze naar de veranderingsdoelen toe, waardoor hiervoor een gunstig klimaat wordt gecreëerd. Dit heeft als resultaten dat teams innovatiever worden en ook minder conflict ervaren. ’

Curriculum vitae

Frouke de Poel (Delft, 1981) studeerde psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en deed haar promotieonderzoek bij de SOM-onderzoeksschool van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de RUG. Ze promoveert bij prof.dr. J.I. Stoker en prof.dr. K.I van Oudenhoven-van der Zee. De titel van het proefschrift luidt: ‘Making a Difference: About the mechanisms underlying effective leadership in a change-oriented organizational context’. De Poel werkt momenteel als docent bij de vakgroep HRM & OB van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde. Daarnaast werkt ze als onderzoeker voor het instituut Integratie en Sociale Weerbaarheid van de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen.

Noot voor de pers

Meer informatie: Frouke de Poel, f.m.de.poel rug.nl