Aandacht veel stuurbaarder dan tot nu toe gedacht

Mensen kunnen hun aandacht flexibeler inzetten en hebben hier meer controle over dan tot nu toe gedacht. Dit nieuwe inzicht blijkt uit een studie van onderzoekers van het Universitair Medisch Centrum Groningen. Zij stelden vast dat mensen de betrouwbaarheid van informatie meewegen bij hun besluit al dan niet hun aandacht hierop te richten. Deze uitkomsten zijn bijvoorbeeld van belang voor de ontwikkeling van apparatuur om het autorijden veiliger te maken. De onderzoekers publiceren hun onderzoek in het online wetenschappelijk magazine PLoS One.

Mensen kunnen hun aandacht maar op weinig zaken tegelijk richten. Dit kan bijvoorbeeld bij autorijden leiden tot gevaarlijke situaties. Apparatuur die kan helpen om onze beperkte aandacht de goede kant op te richten kan er dus voor zorgen dat bestuurders beter overzicht kunnen houden, zodat autorijden veiliger kan worden. Autofabrikanten werken al aan zulke apparatuur. Zo kunnen computers een signaal afgeven bij plotseling overstekende fietsers of voetgangers. Voorwaarde voor de succesvolle toepassing van dergelijke apparatuur is dat mensen de signalen van deze apparatuur ook willen en kunnen gebruiken.

Grote Europese studie

Het onderzoek van de Groningse wetenschappers startte drie jaar geleden als onderdeel van een grote Europese studie naar de ontwikkeling van methodes voor het sturen van aandacht, onder andere voor apparatuur die het autorijden veiliger kan maken. Centraal in het onderzoek stond de vraag in welke mate mensen bewuste controle hebben over het sturen van aandacht.

Betrouwbaarheid informatie stuurt aandacht

Uit het onderzoek blijkt dat het menselijk brein meer invloed heeft op datgene waaraan aandacht wordt geschonken dan eerder werd gedacht. Het blijkt mogelijk dat mensen zelf de grootte van hun visuele aandachtsgebied bepalen. De gedachte tot nu toe was dat mensen zich hierin vooral lieten leiden door wat er in de omgeving gebeurt. Onderzoeker dr. Marije van Beilen van de afdeling Neurologie van het UMCG stelt: ‘Dat de betrouwbaarheid van signalen de mate van aandacht kan sturen is wetenschappelijk interessant, omdat niet bekend was dat dit mogelijk is. De resultaten zijn ook belangrijke informatie voor bijvoorbeeld ontwikkelaars van apparatuur om de aandacht te monitoren en zelfs te sturen, bijvoorbeeld in de auto. Dat aansturen moet goed gebeuren want anders zullen mensen de signalen negeren en hun visuele aandachtsgebied juist verkleinen. Dan kan het gebruik van de apparatuur zelfs het omgekeerde effect hebben: niet meer, maar minder overzicht.’

Manier van onderzoek

Tijdens het onderzoek moesten deelnemers zo snel mogelijk informatie op een beeldscherm opzoeken. Soms gaf de computer een kortdurende aanwijzing waar de gezochte informatie zou kunnen staan. Als mensen wisten dat deze informatie betrouwbaar was, gebruikten ze deze ook, met als gevolg dat ze een veel groter gebied dan normaal konden overzien. Verwachten ze dat de informatie van de computer onbetrouwbaar was, dan sloten ze zich hiervoor juist af, met als gevolg dat ze nog maar aandacht hadden voor een heel beperkt deel van de informatie die op hun netvlies viel. Tijdens het onderzoek registreerden de onderzoekers de oogbewegingen van de deelnemers. Deze informatie werd gebruikt om te bepalen hoe groot het gebied was dat de deelnemers konden overzien.

Impuls voor navigatiesystemen

De uitkomsten kunnen ontwikkelingen rondom aandachtsmonitoring en extra veilige navigatiesystemen een impuls geven. Het huidige onderzoek werd in het laboratorium uitgevoerd. Vervolgonderzoek zal moeten uitwijzen op welke momenten dit soort nieuwe apparatuur ingezet moet worden, opdat het autorijden daadwerkelijk veiliger kan worden.

Vervolgonderzoek

Volgens dr. Frans Cornelissen van de afdeling Oogheelkunde van het UMCG is er nog meer te onderzoeken: ‘We willen nu gaan uitzoeken hoe het menselijk brein deze vorm van aandachtssturing regelt. Dat kan ons meer inzicht geven in de manier waarop aandacht in het brein is gerepresenteerd. Zulk onderzoek kan ons informatie geven over de mate waarin dergelijke aandachtssturing tot verhoogd energieverbruik door het brein, en versnelde vermoeidheid, leidt.’

Artikel: http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0021262

Europees onderzoeksproject: http://www.gazecom.eu/

Noot voor de redactie

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de afdeling persvoorlichting van het UMCG, bereikbaar op telefoonnummer (050) 361 22 00.