Kennis over grazers in de Serengeti ook bruikbaar voor de Oostvaardersplassen

Voedselaanbod en de kans om zelf ten prooi te vallen aan roofdieren bepalen de gebiedskeuze bij grazers in de Serengeti. Dat concludeert zoöloog Grant Hopcraft. Kennis over de ruimtelijke verspreiding van grazers is niet alleen belangrijk voor de door een snelweg bedreigde Serengeti, maar ook bijvoorbeeld voor de Oostvaardersplassen in Nederland. Hopcraft promoveert 17 december 2010 aan de Rijksuniversiteit Groningen op onderzoek naar de verspreiding en het trekgedrag van grote en kleine grazers in de Serengeti.

Hopcraft onderzocht hoe de gebiedskeuze van herbivoren in de Serengeti samenhangt met lichaamsgrootte in relatie tot voedsel en predatie. Hij analyseerde data van de afgelopen 25 jaar over de specifieke plaatsen waar grote en kleine grazers zich in de savanne ophielden. Ook bestudeerde hij het trekgedrag van een groep zebra's en gnoes met behulp van GPS zenders. De grazers die Hopcraft onderzocht, maakten verschillende gebiedskeuzes, zowel op dag- als seizoensbasis. De balans tussen predatierisico en voedselaanbod blijkt essentieel bij deze keuze.

Kleine grazers

Kleine grazers zoals gazelles zijn erg beperkt in hun verspreidingsgebied, concludeert Hopcraft. Ze zijn een gemakkelijke prooi en zoeken daarom plaatsen op waar weinig natuurlijke vijanden zijn. Bovendien zijn kleine grazers aangewezen op de schaarse stukken gras met een hoog eiwitgehalte. 'Kleine grazers stellen hoge voedseleisen, omdat deze dieren geen uitgebreid verteringssysteem hebben,' legt Hopcraft uit. 'Om genoeg energie binnen te krijgen moeten ze wel op de meest voedzame stukken land grazen.'

Grote grazers

Bij grote grazers als buffels spelen natuurlijke vijanden en voedselkwaliteit daarentegen geen grote rol, maar bepaalt de hoeveelheid aanwezig voedsel de verspreiding. 'Grote grazers hebben nauwelijks vijanden, ze worden alleen gegeten door leeuwen. En als grote herkauwer kunnen ze bovendien voedsel met een lage voedingswaarde verteren. Voor deze dieren is voedselkwantiteit het belangrijkste,' zegt Hopcraft.

Gnoes

De meest succesvolle grazer in de Serengeti, de gnoe, graast net als de gazellen ook op voedzaam gras, maar blijkt toch een andere strategie te gebruiken. In plaats van te grazen in een beperkt gebied, trekken ze het hele jaar door van de ene voedselrijke plek naar de andere. Een succesvolle strategie, want met 1,3 miljoen dieren is de gnoe veruit de meest voorkomende grazer in de Serengeti. ‘Ook voor predatie hoeven de gnoes niet bang te zijn,’ stelt Hopcraft. ‘Ze zijn zo talrijk dat de kans om opgegeten te worden erg klein is. Bovendien kunnen hun natuurlijke vijanden, vooral leeuwen, de kuddes niet over zulke grote afstanden volgen.’

Snelweg splitst Serengeti

De trek die de gnoe zo succesvol maakt in de Serengeti, wordt echter bedreigt door een 450 kilometer lange snelweg die de Tanzaniaanse overheid dwars door de Serengeti heeft gepland. Zo’n weg zal rampzalig uitpakken voor het hele ecosysteem, voorspelt Hopcraft. Hij voorziet meerdere gevaren van zo’n weg.

Verstoorde trekroute

De geplande snelweg splits het natuurgebied in tweeën, dwars door de belangrijkste trekroute van de gnoes. Een strook asfalt lijkt op het eerste gezicht geen grote hindernis. Onterecht, stelt Hopcraft: ‘Omdat het om zo ontzettend veel dieren gaat, zullen voor de veiligheid van de weggebruikers hekken langs de weg geplaatst moeten worden. Zo ontstaat een echte tweedeling. Naar verwachting zal de populatie gnoes dan ineen storten van 1,3 miljoen naar 300.000 dieren. Alleen al vanwege het gigantische aantal een grote verstoring van het ecosysteem.’

Ziekten

Een ander gevaar ziet Hopcraft in de verspreiding van besmettelijke veeziekten zoals rabiës, tuberculose en runderpest als gevolg van veevervoer door het natuurpark. ‘Een uitbraak van runderpest kan catastrofaal zijn voor het ecosysteem,’ stelt Hopcraft. ‘Uit het verleden weten we dat zo’n ziekte 90% van de dieren kan vellen.’

Oostvaardersplassen

Kennis over de manier waarop grazers zich binnen een natuurgebied verplaatsen is niet alleen bruikbaar voor de Serengeti, maar ook voor andere natuurgebieden zoals de Oostvaardersplassen. ‘In de Oostvaardersplassen zie je met konikpaarden, herten en runderen namelijk een vergelijkbare mix van herbivoren als in de Serengeti. Het is dus heel interessant om beide gebieden met elkaar te vergelijken,’ zegt Hopcraft. 'De Oostvaardersplassen vormen bovendien een uniek ecosysteem in de wereld. Per vierkante meter leven er daar veel meer dieren dan in de Serengeti.’

Curriculum Vitae

J. Grant C. Hopcraft (Kenya, 1971) studeerde zoölogie aan The University of British Columbia in Vancouver, waarna hij verschillende veldonderzoeken uitvoerde in de Serengeti. Hopcraft promoveert aan de RUG tot doctor in de wiskunde en natuurwetenschappen, bij prof.dr. H. Olff en prof.dr. A.R.E. Sinclair. De titel van het proefschrift luidt: Ecological Implications of Food and Predation Risk for Herbivores in the Serengeti.