Meer regie apotheker vermindert botontkalking door geneesmiddelengebruik

Het risico op osteoporose (botontkalking) als bijwerking van corticosteroïden als prednisolon, is afhankelijk van de mate waarin het middel wordt gebruikt. Hoewel deze bijwerking kan worden tegengegaan met medicatie tegen botontkalking, blijkt uit het onderzoek van Michiel Duyvendak dat dit slechts in 54 procent van de gevallen daadwerkelijk gebeurt. In verbetering van deze situatie kan de (ziekenhuis)apotheker een belangrijke rol spelen, volgens Duyvendak, die promoveert op 8 oktober 2010 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Botbreuken komen veel voor: zo’n 80.000 spoedeisende hulpgevallen per jaar. Een aanzienlijk deel van deze botbreuken wordt veroorzaakt door osteoporose, ontstaan door geneesmiddelgebruik, met name van corticosteroïden als prednisolon. Onnodig, stelt Michiel Duyvendak. In veel gevallen is de medicatie eenvoudig aan te passen, zodat patiënten minder risico lopen.

Richtlijnen

Uit een inventarisatie van de motieven van huisartsen en specialisten om hun patiënten geen medicatie tegen botontkalking, zogeheten bisfosfonaten, voor te schrijven blijkt dat dokters soms de verantwoordelijkheid daarvoor doorschuiven naar een collega. Met een actieve rol van de apotheker kan deze situatie worden verbeterd. Duyvendak: ‘Er bestaan hele duidelijk richtlijnen over welke patiënten aanvullende medicatie moeten hebben en welke niet. De apotheker kan veel beter dan alle andere partijen zien of patiënten deze pillen daadwerkelijk hebben gekregen en zo ja, hoeveel.’

Dagdosis bijhouden

Duyvendak ontwikkelde software waarmee de apotheker de gemiddelde dagdosis van de patiënt kan uitrekenen. Duyvendak: ‘In de praktijk gebruiken mensen medicijnen vaak anders dan in het voorschrift staat. Aan de apotheekgegevens kun je het gebruik van corticosteroïden vrij goed reconstrueren. Apothekers merken zodoende ook als eerste wanneer mensen later of juist eerder dan verwacht terugkeren voor een herhaalrecept. Doktoren en specialisten zien die patronen vaak niet.’

Risicopatiënten

Als een patiënt boven een bepaald gemiddeld dagverbruik komt, kan de apotheker dit melden aan de huisarts of specialist. Uit een interventiestudie waarin de apothekers de huisartsen wezen op hun risicopatiënten, bleek bij dertig procent van de patiënten alsnog een bisfosfonaattherapie gestart te worden. Bij tien procent van de patiënten kon het prednisolongebruik worden gestaakt of de dosis verlaagd.

Operatiepatiënten

Ook bij operatiepatiënten gaat er in de medicatieoverdracht veel mis. Bij 46% van de patiënten is er een verschil tussen de informatie van de huisarts en/of apotheek en datgene wat de patiënt bij opname in werkelijkheid gebruikt. Duyvendak: ‘Het komt voor dat er voor één patiënt negen verschillende lijstjes in omloop zijn. Lijsten die elkaar nog tegenspreken ook. In zo’n geval weet niemand, zelfs de patiënt zelf niet, wat er precies wordt gebruikt.’

Regie bij apotheker

Door de medicatie al voor opname van de patiënt te analyseren blijkt dat geneesmiddelgerelateerde problemen worden teruggebracht van gemiddeld 3,6 tot 1,5 per patiënt. ‘Patiënten komen voorafgaand aan een operatie naar het ziekenhuis voor een voorbereidend gesprek. Op zo’n moment kun je ook een gesprek inplannen met de apothekersassistent, eventueel aangevuld met de apotheker.’ Op deze manier ligt de regie over de medicatie bij de apotheker en niet bij de steeds wisselende specialisten waarmee de patiënt te maken krijgt voor, tijdens en na de operatie.

Goedkoper

‘Natuurlijk is dit voor de apotheker iets arbeidsintensiever,’ erkent Duyvendak. ‘Maar op de langere termijn bespaart een grotere regisserende rol van de (ziekenhuis)apotheker ook kosten voor het ziekenhuis. Een dergelijke regie maakt dus de zorg veiliger, efficiënter én goedkoper.’

Curriculum vitae

Michiel Duyvendak (Oldenzaal, 1976) studeerde farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij promoveert aan de faculteit Wiskunde & Natuurwetenschappen bij prof.dr. J.R.B.J. Brouwers. De titel van zijn proefschrift luidt Farmaceutische zorg door de ziekenhuisapotheker bij patiënten met botontkalking en die een orthopedische operatie ondergaan. Duyvendak werkt als ziekenhuisapotheker in het Antonius Ziekenhuis Sneek & Emmeloord.