The ephemeral shorebird: population history of ruffs

Promotie: mw. Y.I. Verkuil, 16.15 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Proefschrift: The ephemeral shorebird: population history of ruffs

Promotor(s): prof.dr. T. Piersma, prof.dr. A.J. Baker

Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Kemphanen verleggen binnen één generatie hun migratieroute

Yvonne Verkuil ontdekte dat bij kemphanen, een vogelsoort die lange afstanden trekt tussen tropische overwinterings- en Arctische broedgebieden, de migratieroutes flexibel zijn. Dit weerspreekt de huidige wetenschappelijke consensus dat migratieroutes genetisch zijn vastgelegd. De snelle veranderingen in trekroutes zijn consistent met het ontbreken van genetische populatiestructuur bij kemphanen van Friesland tot de Bering Straat.

Kemphanen zijn algemene steltlopers van binnenlandse natte habitats in Afrika en Eurazië. Ze staan bekend om hun uitbundig baltsgedrag. In haar proefschrift beschrijft Verkuil hoe het hen vergaat buiten het broedseizoen. Op hun vluchten van Afrika naar de Arctische broedgebieden pleisteren kemphanen in Europa. Belangrijke pleisterplaatsen zijn Nederland (Friesland), Wit-Rusland (overstromingsgebied van de rivier Pripyat) en oostelijk Oekraïne (de Krim).

Verkuil ontdekte dat doortrekkende kemphanen uit Friesland verdwijnen. Tussen 2001-2010 kelderden de aantallen van 20.000 naar minder dan 5.000, en het opvetten en ruien verliep steeds minder goed. Individuen die sinds 2004 waren gemerkt met unieke kleurringcombinaties werden steeds oostelijker teruggezien, tot aan Belarus, alwaar de aantallen toenamen van ca. 4000 naar ca.15.000. Kemphanen zijn dus in staat binnen één generatie migratieroutes te verleggen, een nieuw inzicht dat de huidige consensus dat migratieroutes genetisch zijn vastgelegd tegenspreekt.

De snelle veranderingen zijn consistent met het ontbreken van genetische populatiestructuur in kemphanen van Friesland tot de Bering Straat. Populatieontwikkelingen in het broedgebied, vastgelegd in de database International Breeding Conditions Survey on Arctic Birds, lieten zien dat de verspreiding van broedvogels in dezelfde jaren verschoof van Europa naar West Siberië. Analyse van temperatuurgegevens sloot uit dat deze verschuiving een gevolg is van opwarming van broedgebieden. Omdat de kemphanen die oostelijke trekken ook in oostelijker broedgebieden eindigen - simpelweg door de kortste route te volgen - concludeert Verkuil dat de herverdeling van broedvogels een gevolg is van het verdwijnen van doortrekkers uit Friesland. De problemen met ruien en opvetten in Friesland, maar níet in Pripyat, wijzen erop dat het huidige voedselaanbod in de Friese weilanden onvoldoende is, waarschijnlijk als gevolg van voortschrijdende agarische intensivering.

Yvonne Verkuil (Stolwijk, 1967) studeerde biologie aan de Universiteit Utrecht. Haar promotieonderzoek deed zij bij de de afdeling Dierecologie van de Rijksuniversiteit Groningen, Centre for Ecological and Evolutionary Studies (CEES), onderzoeksschool Functional Ecology. Het RUG-onderzoeksbudget werd aangevuld met beurzen voor veldonderzoek van NWO, GUF-Gratamafonds en Schure-Beijerinck Popping Fonds. Zij werkt nu als postdoc bij de Department of Natural History, Royal Ontario Museum, Toronto Canada.

De foto toont een kemphaan die net gekleurmerkt is en uit de handen van de onderzoeker weer de Friese weilanden invliegt.