Stappen voorwaarts in strijd tegen Alzheimer

De Groningse onderzoekers Marcelo Masman en Ivica Granic hebben hoopvolle ontdekkingen gedaan in de strijd tegen de ziekte van Alzheimer. Masman ontwikkelde een potentieel nieuw medicijn dat het ziekteproces van Alzheimer in een vroeg stadium kan bestrijden. Granic toonde bij muizen aan dat dit medicijn in staat is om geheugenverlies te remmen. Ook ontdekte hij dat het cholesterolverlagende middel Lovastatine bescherming kan bieden tegen het afsterven van zenuwcellen in de hersenen. Granic en Masman promoveren respectievelijk op 2 en 5 juli 2010 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

De  ziekte van Alzheimer kent een complex ziektebeeld, waarbij beschadiging van de hersencellen leidt tot dramatische achteruitgang van geheugen, emoties en denkprocessen. De ziekte wordt onder meer veroorzaakt door samenklontering van het amyloid-beta eiwit, wat dodelijk is voor zenuwcellen in de hersenen. ‘De nu beschikbare medicijnen kunnen de voortgang van Alzheimer enigszins vertragen, maar stoppen het afbraakproces niet,’ zegt Masman. ‘Ons potentieel nieuwe medicijn kan de oorzaak van de ziekte bij de wortel aanpakken.’

Gerichte aanval

Masman ontwikkelde peptiden (korte aminozurenketens) die de vorming van de toxische samenklontering tegengaan en daarmee de giftige uitwerking op hersenweefsel kunnen voorkomen. De peptiden zijn eerst onderzocht in geavanceerde computermodellen, waarmee het ziekteproces zo realistisch mogelijk kan worden nagebootst. ‘Op die manier kon ik verschillende scenario’s simuleren. Ik heb me erop gericht om écht te begrijpen wat er gebeurt tijdens het ziekteproces. Ik heb de sterke en zwakke punten van het amyloid-beta eiwit in kaart gebracht, zodat ik vervolgens een peptide kon ontwikkelen dat in staat is een gerichte aanval op het eiwit te doen.’

Zeer effectief

Masman werkte tijdens zijn onderzoek nauw samen met zijn collegapromovendus Ivica Granic, die verschillende nieuwe therapeutische strategieën in de preventie van de ziekte van Alzheimer ontwikkelde en evalueerde. ‘Op basis van de uitkomsten van de computermodellen heb ik de meest succesvolle peptiden getest op hun vermogen om hersencellen te beschermen,’ zegt Granic. ‘Pas nadat we relatief zeker wisten dat ons ontwerp zou werken, heeft Granic het medicijn getest op kweekcellen en muizen,’ aldus Masman. ‘Daaruit bleek dat onze ontdekking zeer effectief is in het voorkomen van hersenschade en de daarmee samenhangende geheugenuitval.’

Stap in goede richting

Granic ontdekte daarnaast dat het cholesterolverlagende middel ‘Lovastatine’ alsook zogeheten ‘calpaineremmers’ de potentie hebben om in te grijpen in het ziekteproces van Alzheimer. ‘Ik heb medicijnen getest die een deel van de fundamentele oorzaken van Alzheimer bestrijden,’ legt Granic uit. ‘Uit mijn onderzoek blijkt onder meer dat Lovastatine en calpaineremmers ook voor een deel bescherming kunnen bieden tegen het afsterven van zenuwcellen in de hersenen en het daarmee gepaard gaande geheugenverlies. Dat is een stap in goede richting. Mogelijk kan deze ontdekking leiden tot de ontwikkeling van een nieuw medicijn.’

Geen magie

Beide promovendi zijn verheugd met de recente ontwikkelingen, maar benadrukken dat de strijd tegen de ziekte van Alzheimer nog lang niet is gestreden. ‘We moeten erg voorzichtig zijn met de uitkomsten van ons onderzoek. Het is geen magie,’ aldus Masman. ‘Het medicijn is ook nog niet op mensen getest. Deze ontwikkeling heeft zeker potentie, maar het kan nog wel vijftien tot twintig jaar duren voor er echt een medicijn op de markt komt.’

Curicula vitae

Ivica Granic (Duitsland, 1979) studeerde biologie aan de universiteit van Stuttgart en deed zijn promotieonderzoek bij de afdeling Molecular Neurobiology van het Groningen Centre for Behaviour and Neurosciences (CBN) van de Rijksuniversiteit Groningen. Het onderzoek werd financieel ondersteund door de International Foundation for Alzheimer Research (ISAO), de Hersenstichting Nederland, de Gratama Stichting en de EU-subsidie FP6 NeuroprMiSe LSHM-CT-2005-018637. Granic promoveert in de Wiskunde en Natuurwetenschappen bij prof.dr. U.L.M. Eisel, prof.dr. P.G.M. Luiten en prof.dr. C.J. Nyakas. De titel van zijn proefschrift luidt Neurodegenerative Mechanisms in Alzheimer’s Disease - Amyloid Aggregation, Neuroinflammation and Apoptosis. Granic werkt tegenwoordig als postdoc aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
Marcelo Masman (Argentinië, 1979) studeerde Computational Medicinal Chemistry aan de Universidad Nacionale de San Luis en deed zijn promotieonderzoek bij de afdeling Molecular Neurobiology van het Groningen Centre for Behaviour and Neurosciences (CBN) van de Rijksuniversiteit Groningen. Het onderzoek werd voor de helft gefinancierd door CONICET Argentina. Masman promoveert in de Wiskunde en Natuurwetenschappen bij prof.dr. P.G.M. Luiten, R.D. Enriz, prof.dr. S.J. Marrink en prof.dr. U.L.M. Eisel. De titel van zijn proefschrift luidt Development of Novel Small-Size Peptides as Putative Therapeutic Drugs. Masman werkt tegenwoordig als onderzoeker op de afdeling Neurologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen.

Noot voor de pers

Contact: Ivica Granic, tel. 024-361 0650, email: i.granic ncmls.ru.nl (spreekt Nederlands)
Marcelo Masman, tel. 050-363 2337, email: m.f.masman rug.nl (spreekt Engels)