De onmenselijkheid van mensenrechten

Tussen 18 en 29 september zal bij de faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen de tweede ‘Janus Faces of Religion (JAFARE)’ intensieve cursus voor Bachelor, Master en PhD studenten van theologie, wet en menswetenschappen uit verschillende (toekomstige) lidstaten van de Europese Unie plaatsvinden. De cursus wordt gevolgd door studenten uit ondermeer Polen, Griekenland, Turkije, België en Duitsland. Dit jaar richt de cursus zich vooral op de vraag over de universaliteit van mensenrechten bekeken vanuit religieus perspectief en op het beladen onderwerp euthanasie. Hierop zullen experts vanuit de eigen denominaties als het protestantisme, rooms-katholicisme en islam reageren, waarna een pittige discussie valt te verwachten.

Juist de wisselwerking tussen studenten van verschillende landen maakt deze discussie interessant. Het afgelopen jaar was er veel aandacht in de cursus voor de ‘ander’ op het gebied van de verhouding tussen staat en religie. De verscheidenheid aan meningen en standpunten waren weliswaar enorm, maar gaandeweg waren er soms twee blokken te ontdekken: ‘West Europa’ en ‘Polen, Turkije en Griekenland’. Tussen deze beide blokken heersten soms verschillende opvattingen van het begrip wetenschap, geschiedenis, bijbelinterpretatie en omgaan met wetten. Juist de dynamiek van de felheid waarmee verschillende studenten hun standpunt bestreden was leerzaam. Ondanks de uiterlijke eenheid van de Europese Unie, blijkt intern toch soms verscheidenheid te zijn.

Opzet

De scheiding tussen kerk en staat leek voor de landen die tot de stichtende kern van de Europese Unie behoren lang een verworvenheid. Recent bleek van verschillende kanten dat die relatie toch lang niet zo helder gevestigd is als men dacht. De discussie over de Europese grondwet en de toetreding van Turkije toonde hoe verschillend men dacht over centrale waarden en het belang dat men aan de christelijke traditie moest toeken­nen. Het terrorisme dat vanuit het islamitische extremisme leek voort te komen deed de vraag rijzen hoe de seculiere staat religie tot een `gematigde' vorm kon brengen en of men daar überhaupt wel een operationele definitie van had.

Vanuit deze vraagstelling nam de Faculteit der Godgeleerdheid en Godsdienstwe­tenschap te Groningen het initiatief om een ERASMUS Intensief Programma op te zetten waarbij zowel theologische faculteiten van het oude, geseculariseerde Europa betrokken zijn als uit nieuwere (kandidaat-)leden. In dit verband valt de deelname van Lublin (Polen), Thessaloniki (Griekenland - orthodoxe theologische faculteit) en Bursa (Turkije - islamitische theologische faculteit) bijzonder op. Onder de naam JAFARE gaat het enerzijds over het potentiële geweld dat religie kan inhouden, en anderzijds over haar civiliserend potentieel, en tevens over de hieruit voortvloeiende onontwijkbare interactie tussen religie en staat - en de term religie wordt hier bewust gebruikt, gezien niet iedere religie met een Kerk samenvalt.

De eerste meeting vond plaats in het Franse Montpellier van 18 september tot 1 oktober.

De betrokken universiteiten waren:

• Katholieke Universiteit Leuven (BL)
• Philipps Universität Marburg (DE)
• Uppsala University (SW)
• Uludag University Bursa (TR)
• Katolicki Uniwersytet Lubelski (PL)
• Aristotle University of Thessaloniki (GR)
• Faculté libre de théologie protestante de Montpellier (FR)
• Rijksuniversiteit Groningen (NL)

Deze universiteiten vaardigden ofwel studenten ofwel PhD studenten af. De eerste dagen stonden in het teken van introductie in de verschillende religies en wetenschapsterreinen. Telkens gevolgd door groeps- en plenaire discussies. Tijdens deze discussies bleek de grote verscheidenheid binnen de Europese Unie (en toekomstige lidstaten) op velerlei terreinen. Gepoogd is daarom ook tijdens de twee weken te zoeken naar een ‘common ground’ waarin verschillende ethische vraagstukken gecombineerd konden worden. Tussen studenten onderling was meteen vanaf het begin een wederzijdse nieuwsgierigheid die zich uitstrekte tot voorbij religieuze zaken. Ondanks een aanvankelijke gereserveerdheid ten opzichte van de ander, werden gaandeweg de discussies steeds persoonlijker. Discussies die ‘vriendschap’ mogelijk maakten, getuige het voortdurende contact na de reis tussen studenten onderling.

Naast de inhoudelijke discussies beoogt de cursus ook het vergemakkelijken van persoonlijke uitwisselingen tussen jonge onderzoekers van diverse landen als Turkije, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Nederland, Polen, Zweden en België. Dit thema moet studenten bevorderen academisch onderzoek naar dit prikkelende thema te doen waarin zij de deskundigheid en de contacten kunnen gebruiken die tijdens de cursus (sen) worden verworven. De publicatie van eenboek zal ook een belangrijk doel van de cursus (sen) zijn. Voor de meewerkende universiteiten, is een ander doel op de middellange termijn de totstandbrenging van een ‘onderzoeksnetwerk’ tussen de verschillende universiteiten.

Datum: 18-29 september

Plaats: Faculteit der Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. Oude Boteringestraat 38 te Groningen.