1900 - 1950

• De acadmiebrand (30 augustus 1906)
• Hilmar Johannes Backer (1 januari 1916 - 1 januari 1952)
• Eerste vrouwelijke hoogleraar (2 september 1919 - 14 januari 1937)
• Unieke beelden lustrumbezoek Wilhelmina (1 juni 1929)
• Donkere jaren voor de RUG (9 december 1941)
• Verklaring voor de bezetter (1 februari 1943)
• Sporten voor een habbekrats (1 januari 1945)
• Verzetshelding geëxecuteerd (19 maart 1945)
• Studium Generale (1 september 1946)
• Slachtoffers van de oorlog (22 september 1948)

1906: De Academiebrand

Groningen had in 1850 nieuwe allure gekregen met een mooi, deels door de bevolking gefinancierd, Academiegebouw. In de eerste jaren van de 20e eeuw waren er verschillende vernieuwingen en opknapbeurten, om het nog fraaier te maken. Hiervoor werd op 30 augustus 1906 een deel van de oude verflaag afgebrand en er ontstond een klein brandje dat de schilders, dachten ze, adequaat blusten. Later die dag stond de zolder van het Academiegebouw in lichterlaaie. Tijdens de brand werd onder leiding van Commissaris van de Koningin C.C. Geertsema zeer kordaat gehandeld en vele vrijwilligers porbeerden te redden wat er te redden viel. Tevergeefs, het gebouw en vele kostbare universiteitsbezittingen gingen verloren.

1916: Hilmar Johannes Backer

Hilmar Johannes Backer, van 1916 tot 1952 hoogleraar organische scheikunde aan de universiteit, maakte al voor de oorlog furore met de vele buitenlanse tripjes die hij organiseerde. Eens wist hij een Duitse buschaffeur de overreden van de normale route af te wijken om veertig studenten op tijd op het station af te leveren. Backers grote betrokkenheid bij studenten en promovendi reikte verder dan de academische muren. Zo bezorgde hij de ondergedoken student H. Huisman tijdens de oorlog een Ausweis. 'Dat vond ik fantastisch. Via mijn verloofde liet hij me weten dat ik terug mocht keren naar het lab. Wij moesten daar vitamines maken', vertelde Huisman later.

1919: Eerste vrouwelijke hoogleraar

Jantina Tammes (1871-1947) was de eerste vrouwelijke hoogleraar aan de Groningse universiteit, en de tweede vrouwelijke hoogleraar in Nederland. Ze was plantkundige en genetica en verkreeg in 1919 het buitengewoon hoogleraarschap aan de faculteit Wis- en Natuurkunde. Daarmee was ze de eerste hoogleraar in Nederland die de leerstoel in de variabiliteit en erfelijkheidsleer bekleedde.

1929: Unieke beelden lustrumbezoek Wilhelmina

Koninklijk bezoek aan Groningen ter gelegenheid van de lustrumfeesten der universiteit, kopt het bioscoopjournaal gemaakt door Orion Filmfabriek in 1929. Twee jaar later zou de firma een samenwerkingsverband aangaan en onder de naam Orion-Profilti tot aan de Tweede Wereldoorlog concureren met het Polygoon journaal. Orion zelf werd opgericht in 1925 en heeft de universiteit een mooie dienst bewezen door deze prachtige beelden vast te leggen. Koninging Wilhelmina, Prins Hendrik en Prinses Juliana zwaaien vanaf het bordes van het stadhuis de verzamelde menigte toe. Voor de ogen van hen en alle toeschouwers wordt een waardig defilé gehouden. Deze Groningse festiviteiten worden een nationaal gebeuren, door ze in de lange traditie van verbondenheid met de staat en met de Oranjes te plaatsen. De opnames zijn te bekijken in het Openbeelden archief.

1941: Donkere jaren voor de RUG

De oudgermanist J.M.N. Kapteyn was vanuit linguïstisch en cultureel oogpunt geïnteresseerd in de Fries-Saksische traditie van Noord-Nederland, als onderdeel van een Germaans stamverband. Tijdens de bezetting maakte dit hem voor de Duitsers bij uitstek geschikt om een meer politieke rol te vervullen. In september 1940 werden twee andere door de universiteit genomineerde kanidaten gepasseerd; tot dan toe een unicum en tegelijkertijd een forse inbreuk op de universitaire autonomie. 'Er staat een Germaanse wachter op de Burcht', schreef het Nationaal Dagblad. Kapteyn was medeverantwoordelijke voor de deportatie van de Joodse hoogleraar Leo Polak door een protestbrief van hem door te spelen aan de bezetters. Hij wist echter op het gebied van Duits-Nederlandse betrekkingen weinig te bewerkstelligen binnen de universiteit en in 1942 kozen de Duitsers voor Herman de Burlet.

1 februari 1943: Verklaring voor de bezetter

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de universiteit open, maar werd wel stapje voor stapje gelijkgeschakeld in een nationaalsocialistisch bewind. In het najaar van 1940 werden de joodse docenten ontslagen, maart 1941kregen de joodse studenten te horen dat ze niet meer welkom waren. Dit werd in eerste instantie relatief gelaten geaccepteerd. In 1943 was de maat echt vol: de studenten kwamen niet meer naar college. Om leegloop te voorkomen bedachten de Duitse bezetters een verklaring die moest worden getekend door studenten. Deze loyaliteitsverklaring werd door amper tien procent van de studenten getekend en het onderwijs viel definitief stil. Die overwinning bleek echter niet veel waard, toen in mei alle studenten die niet getekend hadden zich voor tewerkstelling in Duitsland moesten melden. Hierdoor tekenden sommige alsnog de loyaliteitsverklaring (tevergeefs), enkele honderden meldden zich, en de rest dook onder. Deze loyaliteitsverklaring kreeg na de oorlog een grote betekenis: het tekenen markeerde de grens tussen goed en fout. Sommige ondertekenaars werden voor een half tot anderhalf jaar uitgesloten van onderwijs.
Periode: 1 februari 1943

1945: Sporten voor een habbekrats

Voor veel studenten is sporten een uitlaatklep en ontspanning na een dag studeren. Niet gek dus, dat er bij de ACLO, de overkoepelende studentensportstichting van de RUG en de Hanzehogeschool, meer dan 18.000 studenten sporten. Opgericht in 1945 is de ACLO, met een aanbod van maar liefst 86 sporten, de grootste studentensport organisatie van Nederland.  Door het onder andere aanbieden van extreme en verassende cursussen zoals zweefvliegen of onderwaterhockey onderscheidt de ACLO zich van het bestaande sportaanbod buiten de universiteit. Door de studentikoze setting en het lage tarief waardoor je een jaar lang voor een habbekrats kunt sporten weten veel studenten de weg naar de ACLO snel te vinden.

19 maart 1945: Verzetsheldin geëxecuteerd

Anda Kerkhoven is de enige Nederlandse studente die tijdens de Tweede Wereldoorlog is geëxecuteerd. Zij was een idealiste die in de Tweede Wereldoorlog lid werd van een geweldloze socialistische verzetsgroep. Op 19 maart 1945 werd ze door handlangers van de Duitse bezetters om het leven gebracht. Samen met Aletta Jacobs is ze vereeuwigd in de glas-in-lood-ramen van de Aula van het Academiegebouw.

1946: Studium Generale

Volgens de Groningse hoogleraar Gerardus van der Leeuw en zijn collega’s moesten studenten in de eerste plaats worden opgeleid tot geestelijke en maatschappelijke leiders en daar waren colleges Algemeen Vormend Hooger Onderwijs voor nodig. Toen Van der Leeuw in 1946 minister van Onderwijs werd stelde hij een Staatscommissie in tot Reorganisatie van het Hoger Onderwijs. Deze commissie lanceerde het idee van Studium Generale-series aan alle universiteiten. In Groningen werd in het studiejaar 1946-47 vooruitlopend op het rapport van de commissie een begin gemaakt met facultatieve Studium Generale-series. De eerste sessies trokken nog weinig publiek, maar vanaf eind jaren vijftig werd dat anders, ook als gevolg van het toenemende studentenaantallen. Studium Generale verzorgt nog steeds goed bezochte lezingen, debatten en andere evenementen voor studenten en een breed stadspubliek.

1948: Slachtoffers van de oorlog

Op 22 september 1948 werden de door Willem Johannes Valk gemaakte zwartgranieten gedenkstenen in het trappenhuis van het Academiegebouw geplaatst. De plaquettecommissie had na wikken en wegen een lijst samengesteld met zowel hoogleraren, ambtenaren, alumni als studenten die moesten worden herdacht. Natuurlijk moesten er keuzes gemaakt worden wie wel of niet met recht een oorlogsslachtoffer genoemd kon worden. Ook toen besefte men al dat wellicht niet alle namen van de personen die dat  verdienden boven water waren gekomen. In 1953 en in 1965 werden er nog namen bijgevoegd. Toch bleek in 2005 na onderzoek door historicus Klaas van Berkel dat er nog namen ontbraken. Er werd opnieuw een commissie samengesteld en in 2007 kregen tot dan toe vergeten oorlogsslachtoffers alsnog een eigen gedenksteen.