Heritage and Religion

Voor de master Heritage and Religion, deed ik de bachelor Human Geography and Planning aan de RUG. De master trok me aan omdat het de perfecte combinatie was van wat ik interessant vind: de bebouwde leefomgeving, cultuur, geschiedenis, en natuurlijk religie. Het bleek een uitstekende keuze te zijn!

Tijdens mijn opleiding liep ik stage bij de Provincie Groningen. Ik heb daar een half jaar gewerkt bij de directie Erfgoed, Ruimtelijke kwaliteit en Landschap. Hier deed ik voornamelijk onderzoek naar Kerkenvisies in Groningen. Kerkenvisies is onderdeel van het nationale programma Toekomst Religieus Erfgoed van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Toen ik deze stage ging doen, werkte bijna geen enkele gemeente in Groningen aan een eigen kerkenvisie. De Provincie wilde graag weten waarom en door middel van interviews heb ik geprobeerd daar achter te komen.

Dankzij deze interviews heb ik een baan gekregen bij een van deze Groninger gemeenten: Gemeente Westerkwartier. Voor deze gemeente maak ik nu een Kerkenvisie. Door mijn stage, scriptie en uiteraard de vakken die ik heb gevolgd, wist ik precies hoe je een dergelijke visie moet opstellen en welke dynamiek er speelt rondom (religieus) erfgoed. Deze combinatie heeft voor een stevige basis gezorgd die me zeker helpt in mijn huidige werk. Daarnaast is het ook heel erg leuk om de onderwerpen die je tijdens je studie hebt behandeld, nu terug te zien in de praktijk!

Ik heb de bachelor Liberal Arts and Sciences gedaan hier in Groningen, met als specialisatie Health and Life Sciences. In mijn derde jaar ging mijn uitwisseling naar de VS niet door vanwege COVID, dus heb ik de RUG minor Art and Religion gevolgd. Ik vond het altijd leuk om naar musea te gaan en schilderijen te kijken, dus het leek mij leuk om deze minor te volgen.

Na het afronden van de minor kwam ik erachter dat ik de inhoud leuker vond dan de dingen die ik tijdens mijn bachelor heb geleerd. Bovendien besefte ik, nadat ik een aantal vakken had gevolgd waarbij laboratoriumwerk betrokken was, dat een carrière in de wetenschap niets voor mij was. Daarom besloot ik voor mijn master van discipline te veranderen.

Tijdens de master werd ik voortdurend verrast door de breedte en de diepgang van de kennis van de docenten, zelfs op gebieden waar ze zogenaamd geen expert in waren. De docenten deden ook extra moeite om de opdrachten interessant te maken en om vaardigheden op te nemen die we in de toekomst zouden kunnen gebruiken als we in de erfgoedwereld zouden werken. Ze onderwezen altijd interessante onderwerpen, maakten de opdrachten leuk en probeerden ze toe te passen op situaties uit het echte leven. De verplichte stage sprak me ook aan, omdat je hierdoor werd gedwongen om professionals in het veld te benaderen.

Mijn stage heb ik gedaan bij Stichting Oude Groninger Kerken. Ik deed vooronderzoek voor een kunstproject gerelateerd aan de Abrahamitische religies, met een focus op drie locaties: Cordoba, Sicilië en Thessaloniki. Alle drie de plaatsen hadden een verleden waarin christenen, moslims en joden naast elkaar leefden. Het huidige plan is om kunstenaars te sponsoren om op deze drie locaties te verblijven, om te leven en te communiceren met mensen van de drie religies in de lokale omgeving en uiteindelijk kunstwerken te creëren die door Europa zullen toeren en de boodschap van religieuze tolerantie verspreiden. Mijn onderzoek was bedoeld om een rapport te maken dat het onderzoeksgebied van de Abrahamitische religies samenvat, de geschiedenis van de drie locaties toen de mensen van de drie religies naast elkaar leefden, en om een eerste contact te leggen met professionals of plaatselijke bewoners die betrokken zijn bij de lokale Abrahamitische gemeenschappen. Het project gaat momenteel de volgende fase in en ik ben er nog steeds bij betrokken.

Ik ben een master student in kunstgeschiedenis aan de National Autonomous University (UNAM) in Mexico. Ik ben net begonnen aan mijn derde semester van deze studie. Tijdens het tweede semester heb ik de kans gehad om aan een uitwisseling deel te nemen met de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Tijdens de uitwisseling was ik een semester lang onderdeel van de faculteit Godgeleerdheid & Godsdienstwetenschap en volgde ik zes vakken die onderdeel zijn van het Heritage and Religion masterprogramma.

Het doel van de uitwisseling was om mijn kennis over cultureel erfgoed te verbreden. Achteraf kan ik zeggen dat dat zeker gelukt is en dat de uitwisseling mijn leven verrijkt heeft, op zowel academisch als persoonlijk vlak.

Het masterprogramma heeft me de kans gegeven om op nieuwe manieren naar religieus erfgoed te kijken, met name naar oude kerken. Door verminderende bezoekersaantallen komen veel beheerders van kerkgebouwen voor de vraag te staan ‘hoe nu verder’? Gaan we een nieuw doel en invulling vinden die beter aansluit op een seculiere samenleving of sluiten we de deuren? Om kerkgebouwen te redden, worden ze soms herbestemd voor niet-religieuze functies. Kerken worden getransformeerd in boekenwinkels, bakkerijen, hotels of culturele centra, een ruimte voor bijeenkomsten van diverse sociale groepen.

Ik ben dankbaar voor de steun die ik ontvangen heb tijdens de uitwisseling van de RUG en UNAM. Ik ben vooral dankbaar voor mijn begeleiders: Professor Elsa Arroyo Lemus en Clara Bargellini Cioni (UNAM). Zijn hebben mij aangemoedigd om deze uitwisseling te ondernemen. Ook wil ik graag Professor Todd Weir (RUG) bedanken, hij gaf mij de vrijheid om te ontdekken wat het beste was voor mij zodat ik het meeste uit de uitwisseling kon halen en omdat hij vanaf dag één in Groningen zich over mij ontfermd heeft.

Ik hoop van harte dat de samenwerking tussen UNAM en de RUG zal blijven groeien, niet enkel door het uitwisselingsprogramma van master en PHD-studenten, maar ook door het opzetten van nieuwe en multi-gedisciplineerde onderzoeksprojecten over cultureel erfgoed.

Nadat ik een stage had afgerond bij het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, wist ik het zeker: ik wilde de master Heritage and Religion volgen. Wat deze opleiding karakteriseert, is een sterke combinatie van theoretische kennis én praktijkgerichte elementen. Zo bezochten we bijvoorbeeld het Catharijne Convent in Utrecht tijdens een excursie. Maar ook conferenties, waarbij we de mogelijkheid kregen ons academische netwerk uit te breiden.

Deze combinatie zorgde ervoor dat wij als studenten in aanraking kwamen met allerlei verschillende beroepen in het veld, zowel wetenschappelijk als niet-wetenschappelijk. Dit vond ik erg waardevol voor mijn eigen loopbaanperspectief.

Voor mijn masterscriptie heb ik onderzoek gedaan naar het tentoonstellen van menselijke resten. Welke regels en wetten zijn daar aan verbonden? Hoe is dat opgenomen in het beleid van musea? Ik deed een vergelijkende studie tussen het beleid in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Wat ik opvallend vond, was dat de Nederlandse wetgeving vrij los omgaat met dergelijke projecten. De Britse regelgeving is veel strakker en uitgebreider, wanneer het organisch materiaal betreft. Mijn conclusie is een aanbeveling, die voornamelijk betrekking heeft op hoe we in Nederland kunnen leren van het Britse beleid omtrent deze kwestie. Mijn begeleiders waren erg enthousiast! Op dit moment zijn we gezamenlijk aan het kijken naar hoe we mijn scriptie onder de aandacht kunnen brengen bij relevante beleidsmedewerkers.

Tot slot draagt de faculteit voor mij ook bij aan de studeerervaring als geheel. Omdat het een relatief kleine faculteit is, is er meer ruimte voor intensieve begeleiding. Daarnaast zijn zowel docenten als studenten erg toegewijd aan de vakken en de opleiding in het algemeen!

Bij de faculteit voel je je onderdeel van een familie. Iedereen kent elkaar en het is allemaal heel inclusief. Daarom besloot ik te blijven na mijn Bachelor Religiewetenschappen en door te gaan voor een Master. Ik werk ook als student-assistent en mentor. Na het afronden van mijn Master hoop ik een baan te vinden in de culturele erfgoedsector. Dat kan op een school zijn, om kinderen te onderwijzen over cultureel erfgoed, of bij een mediabedrijf.

Tijdens mijn Mastertrack liep ik stage bij Museum Klooster Ter Apel, waar ik hielp bij het organiseren van een expositie over hoe het leven van monniken veranderde tijdens de Reformatie in Nederland. Sommige monniken veranderden van religieuze denominatie en werden protestant, sommige verzetten zich tot hun dood, sommige vluchtten en sommige werden vermoord. De expositie liep van augustus tot december 2017. Voor mijn Masterscriptie doe ik onderzoek naar de veranderende relatie tussen de Coca Cola Company en religie. Het bedrijf The Coca Cola Company is altijd verbonden geweest met religie en religieuze uitingen, maar die relatie lijkt te veranderen. Ik doe onderzoek naar die veranderingen en hun implicaties.

Ik vind het geweldig in Groningen! Er is hier zoveel te doen en te zien. In mijn vrije tijd wandel ik graag door het Noorderplantsoen of bij recreatiegebied de Hoornse Plas, in het zuiden van de stad. ’s Avonds heb ik vaak afspraken in de cafés in het centrum. Ik ben het helemaal eens met de slogan: Er gaat niets boven Groningen!

Wij mensen maken voortdurend gebruik van het verleden om iets te zeggen over wie we in het heden zijn: soms onbewust, soms heel bewust. Waar het bijzonder interessant wordt, is wanneer bijvoorbeeld voorheen gekoesterde locaties, landschappen, praktijken en objecten worden verwaarloosd, vergeten of met vernietiging worden bedreigd.

De oorlog in Oekraïne, vandalisme door klimaatactivisten, sociale polarisatie en de overlast door massatoerisme leiden tot de cruciale vraag: wie profiteert van het gebruik van het verleden en hoe? Maar wat heeft dit met religie te maken? Een groot deel van zowel materieel als immaterieel erfgoed over de hele wereld is religieus van aard (van heilige rivieren tot carnavalsoptochten). Bovendien zijn sommige activiteiten zelf (zoals het lopen van de pelgrimstocht naar Santiago de Compostella of het levend houden van een lokale danstraditie) manieren om 'de keten van herinneringen' in de gemeenschap in stand te houden - met andere woorden, misschien een andere manier van het 'beoefenen' van religie.

Volgens recente cijfers brengen 300 miljoen toeristen jaarlijks een bezoek aan religieuze plekken. De grote culturele, politieke, religieuze en economische impact hiervan, en de impact op het milieu, vraagt de aandacht van overheidsorganen op alle niveaus, van private instellingen en musea en van toerisme- en infrastructuurspecialisten. Veranderende religieuze en culturele identiteiten en de houdbaarheid van religieus erfgoedbeheer op de lange termijn, maakt de vraag belangrijk: Hoe gaan we om met – en hoe behouden en communiceren we over – de overblijfselen van ons religieuze verleden?

Daarom is het belangrijk dat afgestudeerden in religiewetenschappen en theologie kunnen bijdragen aan dit publieke debat over religieus erfgoed. Ook is het zowel voor het academisch onderzoek als voor geloofsgemeenschappen van vitaal belang om te leren over de manieren waarop ‘leken’ en ‘niet-deskundigen’ religieuze ruimtes, objecten en praktijken herbestemmen – iets waarvan men voorheen dacht dat dit ofwel het domein was van gelovigen ofwel van experts.

De MA Heritage and Religion van de RUG is uniek omdat die jou voorbereidt op deze brugfunctie. Je brengt een grondige en kritische opleiding op het gebied van theologie en religie mee in het publieke en private discours over religieus erfgoed. Tegelijkertijd leer je bij te dragen aan de academische bestudering van religieuze geschiedenis en aan geloofsgemeenschappen, doordat je de belangen, vragen en uitdagingen die opkomen bij het bredere publiek dat zich bezighoudt met eigen of andermans religieuze erfgoed communiceert en analyseert.

Ik doceer vakken die te maken hebben met de materiële aspecten van religie: beeldende kunst, liturgische riten, boeken, muziek, objecten, materiële cultuur, architectuur en archeologie. De modules zullen je kennis en vaardigheden bijbrengen omtrent het observeren, beschrijven, vergelijken en analyseren van religieuze objecten, ruimten en praktijken uit het verleden en leren nadenken en bevragen wat nodig is voor hun behoud en gebruik in het heden. Het bestuderen van materiële religieuze culturen helpt bij het ‘out of the box’ nadenken over het geleefde geloof.

Mijn onderzoek spitst zich toe op het snijvlak van de geschiedenis van boeken en de bestudering van de christelijke eredienst. In christendom, jodendom en islam vormen boeken misschien wel de grootste groep religieuze artefacten die behouden zijn gebleven. Ik doe onderzoek naar de productie en het gebruik van liturgische manuscripten. We kunnen een religieus boek onderzoeken alsof het een archeologische plek is: door steeds meer laagjes weg te pellen, kunnen we meer te weten komen over waar een religieus boek voor bedoeld is, hoe het werkt en wat het ons kan vertellen over de gemeenschappen en mensen die het hebben gemaakt en gebruikt. Het is deze zorgvuldige en geduldige benadering van de omgang met alle materiële aspecten van religie die ik wil inbrengen in de collegezaal, bij veldwerk en bij onderzoek van studenten.

Ik heb de Mastertrack Religion and the Public Domain gevolgd, maar de vakken over religieus erfgoed uit die track zitten nu in de track Heritage and Religion. Het mooiste vind ik dat de modules heden en verleden met elkaar verbinden. Ze focussen heel concreet op de rol van religie in West-Europa.

Je doet veel ‘veldwerk’ waarbij je de blijvende invloed van religie en de rol van religie in onze samenleving van dichtbij ervaart, bijvoorbeeld door de wortels van de Moderne Devotie in Deventer te bestuderen of door met elkaar de Matthäus-Passion te zingen en de impact daarvan te voelen.

Ik schreef mijn Masterscriptie over het fenomeen ‘Michaeling’: hiermee wordt gedoeld op fans die in de voetsporen treden van Michael Jackson door middel van een bedevaart die hen dichter bij de geest van hun idool brengt. Ik onderzocht of dit een nieuw religieus fenomeen was, en concludeerde dat dit inderdaad zo is. ‘Michaeling’ is een typisch voorbeeld van de diverse vormen die religie kan aannemen in onze moderne, post-seculiere samenleving. En er is geen twijfel over dat dit een echte pelgrimage betreft, een spirituele ervaring die we vooral met de middeleeuwen associëren. Voor mijn onderzoek bestudeerde ik de ervaringen van elf pelgrims en de Michael Jackson-gedenkplek in Duitsland.

Volgens zijn fans was Michael Jacksons belangrijkste boodschap: ‘Heal the World’ door middel van liefde. Sommige fans zien Michael Jackson als een nieuwe messias, die door God gezonden is om de mensen te laten zien waar het echt om gaat, namelijk liefde. Michael Jackson wordt door zijn fans in een hele brede spirituele context geplaatst. De volgelingen met wie ik sprak, noemen zichzelf spiritueel maar willen zich niet committeren aan een specifieke religie. Het is opmerkelijk dat de meeste van deze fans heel christelijke ideeën uiten. Voor zijn volgelingen is Michael Jackson een soort religieuze bemiddelaar, die hen helpt om een transitie te maken van theorie naar religieuze praktijk. Ze integreren Michael Jackson in hun geloofssysteem, waarbij hij fungeert als spirituele gids die zijn fans concrete richtlijnen geeft voor het onderscheiden van goed en kwaad en het vormgeven van hun leven. Zijn volgelingen geloven dat Michael Jackson ernstig is vervolgd en als gevolg daarvan heel erg heeft geleden. Toch weerhield dat hem er niet van om te vechten voor zijn idealen en voor zijn fans, wat hem in hun ogen een echte martelaar maakt.

Na mijn afstuderen ging ik direct aan het werk voor het Alfasteunpunt van de Rijksuniversiteit Groningen, waar ik hielp bij de organisatie van onderwijsprojecten voor middelbare scholen. Een van de projecten waarvoor ik werkte was De Kerk: maak er wat van!, dat we samen met de Stichting Oude Groninger Kerken hebben opgezet. Het richt zich op de herbestemming van kerkgebouwen die niet langer als zodanig in gebruik zijn. Een jaar na mijn afstuderen begon ik als PhD-student aan de Faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij, om verder te gaan met mijn onderzoek naar het fascinerende fenomeen ‘Michaeling’.