Marjolein Nieboer over vrouwenemancipatie in de wetenschap: Barbara van Balen en Agneta Fischer (1998), De universiteit als modern mannenklooster

In onze nieuwe serie Ik ben wat ik lees onthullen RUG-medewerkers de literatuur die hun professionele leven heeft beïnvloed. Deze keer: Marjolein Nieboer, directeur Universiteitsbibliotheek (UB) Groningen. 

Laat ik beginnen met een bijdrage uit dit boek. Let wel, het is 1998: dr. Lieteke van Vucht Tijssen wordt lid van het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht. Als ze wordt voorgesteld aan een lid van het Utrechtse gemeentebestuur kijkt dit raadslid links van haar, rechts van haar en over haar heen. Dan vraagt dit raadslid: ‘Waar dan?'
In 1998 was dit tekenend voor de onzichtbaarheid van vrouwen aan de top van Nederlandse universiteiten. In dit jaar werd ik op 34 jarige leeftijd benoemd tot onderbibliothecaris van de RUG (UB adjunct-directeur). Kort hierna kwam de nieuw benoemde bibliothecaris van de TU Delft op bezoek. Maria Heijne was de eerste vrouw in het bolwerk van UB-directeuren, de bazen van een wetenschappelijke bibliotheek. Zíj was het die mij tijdens haar bezoek aan Groningen dit boekje gaf.

Het is een opstellenbundel over het emancipatorisch onvermogen van de Nederlandse wetenschap. Het bevat bewerkingen van lezingen die aan de Universiteit van Amsterdam zijn gehouden op het symposium 'Vrouw en universiteit na honderd jaar'. Erg opwekkend is het niet. De staatjes met getallen vind ik onthutsend. Nederland komt in 1998 nog onderaan op de ranglijst van vrouwen als wetenschappelijk medewerkers van universiteiten. Kijk je naar het percentage vrouwelijke hoogleraren, dan hangt Nederland in dat jaar samen met Turkije ook onderaan de lijst met twee procent, dat is nauwelijks beter dan aan het begin van de vorige eeuw. Anno 2025 zitten we op 30%.

Ik lees deze bundel met misstanden rond vrouwenemancipatie in de wetenschap met grote interesse. Het is voor mij aanleiding om lid te worden van de UCE, de universitaire commissie emancipatiezaken (UCE). Tijd voor actie! Zo maken we rond 2000 in de UCE een overzicht van leidinggevende posities binnen de Groningse universiteit, met de aansprekende titel: Wie bestiert de RUG. En het motiveert mij om enorm, de UB heeft in vier eeuwen nog geen vrouw aan de top gehad. In 2010 benoemt de RUG haar eerste vrouwelijke (24e) bibliothecaris. Pas in 2019 wordt de eerste vrouwelijke rector aangesteld.

Na het lezen van de bundel begreep ik dat de universiteit zich als klassieke instelling qua organisatie niet wezenlijk onderscheidt van haar dertiende-eeuwse oervorm, het mannenklooster. Dat uit zich niet alleen in onschuldige ceremoniële handelingen en de toga’s, maar ook in een cultuur die draait om individuele prestatie en competitie. Mannen voelen zich daar beter thuis dan vrouwen, lees ik in de bundel. 

In het bestuurlijke overlegcircuit merk ik dat ik ook deel uitmaak van de prestatie- en competitiecultuur. Het boek De universiteit als mannenklooster heeft mij ertoe aangezet om met anderen, structureel, de organisatiecultuur te (willen) vernieuwen. Als lid van de informele groep Sleutelvrouwen zetten we ons hier ondertussen tien jaar voor in: meer vrouwen op sleutelposities. Echter, het aanstellen van vrouwen op dergelijke posities garandeert niet dat we de universiteit leefbaarder maken voor vrouwen. We hebben onze mannen hier hard bij nodig. Samen met hen kunnen we vrouwen (èn mannen) aan de universiteit blijven binden.

Marjolein Nieboer is directeur van de Universiteitsbibliotheek Groningen en bibliothecaris van de RUG.

Aanwezig in UB: Barbara van Balen en Agneta Fischer (1998), De universiteit als modern mannenklooster