Innovatieve boekverzorging

Johan Dijkstra wilde vrij zijn en daarom niet voor de klas staan om bijvoorbeeld tekenles te geven. Hij trof het dat er twee uitgeverijen in de stad Groningen gevestigd waren. Voor deze maakte hij illustraties in boeken en tijdschriften. Ook ontwierp hij veel boekbanden. Zo zorgde hij voor zijn levensonderhoud. De UB Groningen bezit een flink aantal boeken met banden en illustraties van hem waarvan we er op deze pagina's een aantal laten zien.

Schoolboeken

Deze beide uitgevers, J.B. Wolters en P. Noordhoff, deden vooral in schoolboeken. Johan Dijkstra verluchtte ook vele uitgaven met pentekeningen. Ze zijn levendig en spreken de doelgroep kinderen goed aan. Vanaf zijn tekentafel kwam hij dus toch het klaslokaal binnen. De boekbanden die hij ontwierp zijn meestal gestileerd en ook herkenbaar door zijn eigen stijl. Daarnaast ontwierp hij bij enkele boeken de schutbladen, waarin soms het uitgeversmerk is verwerkt.

Opdrachten kreeg Johan rechtstreeks van de uitgevers, maar hij ontving ook hulp van enkele tussenpersonen, zoals Josef Cohen, Willem de Mérode en Herman Poort. Voor deze drie ontwierp hij banden om hun boeken en houtsneden in hun werk. Via zijn partner, zij was van Friese afkomst, had Johan contacten in de Friese uitgeverswereld, zoals de Fryske Bibleteek.

Gulden Ster

Geleidelijk aan breidde hij zijn netwerk naar het westen van het land uit. Met De Gulden Ster kwam Dijkstra in 1924 in contact via de houtsneden die hij voor de gedichtencyclus Ganymedes van Willem de Mérode maakte. De Mérode kende hij uit Groningen. Later, in de jaren 1929-1932, verzorgde hij voor deze Amsterdamse uitgever nog vele fraaie ontwerpen, voornamelijk houtsneden. Zijn aandacht ging daarbij uit naar zowel de boekband als het stofomslag, die in zijn ogen hun eigen karakter hebben. Het ontwerp voor een band moest de sfeer van het boek weergeven en daarom symbolisch zijn. Het omslag moest juist een moment uit het verhaal weergeven. Dijkstra’s afbeeldingen waren innovatief door de krachtige, expressionistische stijl, terwijl concurrerende uitgevers boeken met zoetige plaatjes op de markt brachten.

Meer informatie

Veel van wat de UB Groningen bezit, kunt u op de expositie De Ploeg gedrukt zien.

• Meer over deze tentoonstelling
• Meer hierover kunt u lezen in hoofdstuk 6, Toegepaste grafiek van Wim Koops in het standaardwerk over Dijkstra (Mieke van der Wal, Johan Dijkstra 1896-1978, Zwolle 1996).
• Het artikel van Doeke Sijens uit 2012 vormt hierop een mooie aanvulling (Doeke Sijens, De omslagen van Dostojewskie en Hamsun heb ik op ´t hout staan, in: Ploeg Jaarboek 2011, Groningen 2012).