200 Jaar Groningens Ontzet: een viering in liederen

De viering van Groningens Ontzet, of ‘Bommen Berend’, is een oude traditie in Groningen. In het jaar 2022 vieren wij 350 jaar Groningens Ontzet en dit jubileumjaar wordt extra groots gevierd. Uitgebreide feesten voor bijzondere jubilea zijn echter niets nieuws. Dit gebeurde bijvoorbeeld ook in het jaar 1872, toen Groningen het zogenaamde Tweede Eeuwfeest van het Ontzet vierde. Het stadsbestuur organiseerde wel vier dagen aan festiviteiten, waaronder volksspelen en godsdienstige plechtigheden, maar boven alles muziek en zang. Een goede indruk van de viering in 1872 geeft een verzameling liederen uit dat jaar, De belegering en verlossing van Groningen in 1672 feestelijk herdacht, een boek dat ook is in te zien in de UB.

Een korte inleiding vertelt het verhaal van de dappere Groningers, die hun stad koste wat kost probeerden te beschermen tegen de inval van buitenaf. Het is een feestelijk verhaal dat past bij de viering van tweehonderd jaar Groningens Ontzet. De inleiding wordt afgesloten met een citaat van B.H. Lulofs, die tussen 1815 en 1849 hoogleraar Nederlands was in Groningen. Zijn woorden reflecteren een verlangen om het Ontzet van 1672 nog lang te blijven herdenken: ‘Dus blijft Gij eeuwiglijk in onze zangen leven, o jaar!’ En de viering van het Ontzet leefde zeker voort in de liederen die in deze collectie zijn verzameld. De teksten vieren de vrijheid, de overwinning en de dapperheid van grote namen uit de Nederlandse geschiedenis. Twee van de zes liederen vieren het Groningens Ontzet: de liederen Gronings Ontzet en Den 28 augustus. Naast deze twee liederen die de hoogtepunten van het Ontzet benoemen en bejubelen, bevat het boek nog vier andere feestliederen. Het Feestliedje is een vrolijk lied, bedoeld voor alle gelegenheden. Het lied Vrij en Blij is een viering van een vrij Nederland en de vaderlandsliefde, hoewel er geen specifieke historische voorvallen worden genoemd.

Twee van deze liederen hebben wel een historisch thema en bezingen gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis. Aan Neêrlands Zeehelden is een eerbetoon aan de ‘dapp’re zonen van de zee’ en omschrijft hoe Van Speijk zichzelf in 1831 tijdens de Belgische Opstand opofferde omdat hij wilde voorkomen dat zijn schip in de handen van de Belgen zou belanden. Of, zoals het lied vertelt: ‘Liever aan de dood gewijd, dan en vlag en eer verloren, en de roem van Holland kwijt.’ Het Wilhelmuslied verheerlijkt tot slot de strijd van de Nederlanden onder leiding van Willem van Oranje tegen de Spaanse onderdrukking in de Tachtigjarige Oorlog. De liederen reflecteren thema’s die de 19e-eeuwse Nederlanders tot een deugdelijk volk dienden te maken: vaderlandsliefde, de dapperheid van grote mannen en waardering voor de vrijheid. Ze hadden een belangrijk educatief doel en moesten de Nederlandse kinderen iets bijbrengen over de vaderlandse geschiedenis. Zo schreef de schrijver van het Wilhelmuslied het lied zelfs specifiek voor kinderen: hij gebruikte bekende melodieën en schreef de tekst in een kinderlijke toon. De kinderen moesten weten hoe belangrijk Groningen was in deze geschiedenis. Zo zong men in Gronings Ontzet: ‘Ons Groningen hield toen de wacht voor ’t heele Vaderland.’ De liederenbundel plaatst het Ontzet in een breder kader van Nederlandse vrijheid: voor het gehele land was het falen van Bommen Berend een lichtpuntje in het duistere rampjaar 1672.

150 jaar na het tweede eeuwfeest van Groningens Ontzet wordt het jubileum weer groots gevierd. Ook bij deze viering zal de muziek een belangrijke rol spelen. De Stichting GO350, die verantwoordelijk is voor de feestelijkheden, organiseert een aantal muzikale en educatieve activiteiten, ditmaal aangepast aan onze hedendaagse verwachtingen van een historisch volksfeest. Het jubileum van het Ontzet heeft net als 150 jaar geleden een belangrijke educatieve taak, gericht op het bijbrengen van de geschiedenis en het waarderen van de vrijheid. En hoewel de liederen uit De belegering en verlossing van Groningen in 1672 feestelijk herdacht niet langer worden gezongen bij grote volksfeesten, is het duidelijk dat de viering van de jubileumjaren van het Ontzet telkens groots zal blijven.