Twee kanten van een verhaal

We schrijven het jaar 1673. De belegering en bevrijding van de stad Groningen zijn inmiddels een jaar geleden, en langzaam maar zeker is de stad aan het herstellen van de schade die de vliegende bommen en kanonskogels van het leger aangevoerd door de bisschop van Münster aangericht hebben. Dominicus Lens, een uitgever die met zijn zaak in de Kromme Elleboog is gevestigd, heeft een boek laten drukken dat het verhaal van de belegering navertelt. Beginnend op 10 juli, een dag nadat de belegering begon, worden in de vorm van een dagboek de belangrijkste ontwikkelingen en gebeurtenissen gedetailleerd beschreven. Het boekje is aangevuld met extra informatie, zoals een introductie van de personen die bij het conflict betrokken waren. Ook zijn er brieven opgenomen. In totaal omvat het boekje 36 pagina’s.

Eveneens in 1673 werd een versie van hetzelfde verhaal vertaald in het Duits uitgegeven. Wie dit boekje heeft gedrukt, is helaas niet bekend. De algemene opmaak is te vergelijken met de Nederlandse versie. Het verhaal van de belegering heeft net als in het boekje van Dominicus Lens de vorm van een dagboek, maar er is wel een verschil tussen beide versies. De Duitse versie is 15 pagina’s lang, terwijl het Nederlandse origineel 36 pagina’s telt. Wat is de verklaring voor dit toch aanzienlijke verschil?

Op het eerste oog valt meteen op dat de 14 brieven die in de Nederlandse versie gedrukt staan, niet aan de vertaling toegevoegd zijn. Dit verklaart het verschil in lengte gedeeltelijk. Bij nadere bestudering van de geschreven inhoud valt bovendien op dat de Nederlandse tekst veel gedetailleerder is dan haar Duitse tweeling. Zo worden bijvoorbeeld de gebeurtenissen van 21 juli 1672 in de vertaalde versie als volgt beschreven:

“Den 21. flogen die Bomben / Granaten und Stein-Kugeln in grosser Menge in die Stadt / etliche von zweij biß dreij hundert Pfund / und drüber / schwär / worinnen 25 biß 30. Pfund Pulver / nach dem man sie gelöschet / befunden worden / und bemühete sich der Feind auffs äusserste / die Kirch zu beschädigen / aber alles umsonst.”

In de Nederlandse versie daarentegen wordt die dag als volgt beschreven:

“Sondagh den 21. Dito / Quamen de Bomben en Granaten in seer groote menighte in de Stadt vliegen / sommige tot twee of drie hondert ponden en meerder zwaer / waer van in eenige 25. A 30. pondt Pulver na dempinge bevonden worde; beschadigende eenige Huysen / doch weynigh Menschen / soo dat het de verwonderen waer / yeder Bombe was een ghenoeghsame ghetuyghen van Godts besondere voorzienigheydt / ter bescherming van de Menschen in t midden van de Puynhoopen der Huysen. In de twee Gasthuys-Kercken durfde men niet langer / uyt breese der Bomben en Granaten / predicken: Het Gasthuys in de Peperstraet leedt besonderlich groote Schade / waer in op diversche plaetsen verscheydene Bomben zijn geborsten / veele deelen vant selbe ruineerende / maer besonderlijch was er een midden in de Gasthuys Kercke gevallen / die alle Glasen in de Kercke in kleyne Stucken verbrijzelde / veele Gestoelten verbrack / en het Orgel onbruyckbaer maechte; …”

Als we deze twee teksten met elkaar vergelijken, dan valt uiteraard op dat de Duitse versie veel korter is dan de Nederlandse, maar we zien ook een inhoudelijk verschil. Terwijl in het Nederlandse origineel de beschadigingen opgenoemd en beschreven worden, is er in de vertaalde tekst geen enkel detail over beschadigingen te lezen. Er staat zelfs dat de “vijand” zijn best gedaan heeft de kerk te beschadigen, maar dat “alle moeite voor niks is geweest”. Dit impliceert dat er geen beschadigingen zijn geweest. De feitelijke mededeling in de Nederlandse versie dat dit wel geval was, is achterwege gelaten.

De gebeurtenissen van zondag 21 juli zijn geen uitzondering. In het hele verhaal van de belegering in 1672 zoals dat wordt verteld is te observeren dat de Nederlandse tekst veel gedetailleerder beschrijft wat de ontwikkelingen waren, terwijl de Duitse tekst alleen maar de hoofdlijnen van het verhaal weergeeft. Een logische vraag is dan natuurlijk: Waarom is hiervoor gekozen?

Deze vraag kan niet met historische zekerheid beantwoord worden, maar het is wel mogelijk hierover te speculeren. De vertaling is in het Duits, wat impliceert dat ze, hoewel geschreven vanuit een Gronings perspectief, was bedoeld voor een Duitssprekend publiek. Gezien het feit dat de “Feind”, de vijand, dus de bisschoppen van Keulen en Münster (die trouwens in de vertaalde titel niet vermeld staan) uit Duitsland afkomstig waren, zou het mogelijk kunnen zijn dat er diepere politieke redenen speelden, zoals propagandistische doeleinden, die de uiteindelijke inhoud van de vertaling hebben beïnvloed. Alle details waardoor de stad Groningen kwetsbaar leek, zijn achterwege gelaten, terwijl de punten van het verhaal die in het voordeel van de stad waren juist benadrukt werden. Het lijkt erop dat er geen onwaarheden in de vertaling zijn weergegeven, maar dat er in sommige gevallen wel bewust voor is gekozen om details niet te benoemen.

De Duitse titel begint met de woorden “Gründliche und auffrichtige Erzaehlungen…” wat impliceert dat het verhaal op basis van feiten beschreven is. Hoe nauw de auteur zich hier zelf aan gehouden heeft, is een vraag die we niet sluitend kunnen beantwoorden. Wat het bestuderen van deze twee teksten leert, is dat het altijd de moeite waard is om een verhaal van meerdere kanten te bekijken.

Bronnen

• Lens, D., Vondel, J. van den, De gedenckweerdighste Voorvallen In en ontrent de Belegeringe der Stadt Groningen, Door den Keurvorst van Cöln, en den Bisschop van Munster. Belegert den 9. Julij Verlaten den 20. Augusti 1672 ... Mitsgaders een kort verhael van 't gepasseerde in Gelderlant, Uytrecht en Over-Yssel ... t'Samen gestelt uyt de Schriftelijcke Aenteeckeningen van verscheyde gequalificeerde Persoonen. Groningen: Dominicus Lens, 1673.
• Anoniem, 1673: 45. Gründliche und auffrichtige Erzehlung Der Denckwürdigsten Sachen/ Welche sich in der Belaegerung Der Stadt Groeningen/ Die den 9. Julij berennet/ und den 26. Augusti 1672. wieder verlassen worden/ Begeben und zugetragen haben. Nebenst einem kurzen Bericht/ was in Gelderland/ Utrecht und Ober-Yssel vorgegangen/ und wie schändlich derselbigen Städte und Vestungen übergeben worden. Auß dem zu Groeningen gedruckten Holländischen Exemplar ins Teutsche uebersezet. Es ist auch zu Ende beygefuegt ein Bericht auß dem Laeger zu Winschooten vom 3/13. Sept.