De collectie Wijchers

Aard en omvang

De collectie Wijchers telt circa 15.000 banden en omvat zowel een zeer gevarieerde verzameling geestelijke liedboeken uit de 17e tot en met 20e eeuw uit vele landen als een theologische handbibliotheek. De collectie heeft een internationaal en interkerkelijk karakter. Meer dan de helft van de boeken blijkt niet aanwezig te zijn in andere Nederlandse bibliotheken.

Inmiddels heeft de Universiteitsbibliotheek Groningen ruim 75% van de collectie gecatalogiseerd en ontsloten in haar catalogus SmartCat [1]. De fysieke boeken zijn uitsluitend ter inzage bij de afdeling Bijzondere Collecties van de UB. Circa 700 boeken uit de collectie zijn in digitale vorm te raadplegen in Google Books of Delpher. In SmartCat is bij de betreffende titels een link te vinden naar de gedigitaliseerde exemplaren in Google Books. In de toekomst zal ook een link naar de gedigitaliseerde exemplaren in Delpher worden toegevoegd (door de Koninklijke Bibliotheek).

Een belangrijk deel van de collectie is beschreven in de Bibliography of hymns and Gregorian chant from the sixteenth century to 1991 van Jos de Hoon, Simeon Bodden en Peter Becker (Nederlands Instituut voor Kerkmuziek, Hogeschool voor de Kunsten, Utrecht 1996).

Wetenschappelijke betekenis

Behalve door zijn omvang, samenstelling, karakter en uniciteit is de collectie ook om andere redenen van belang voor de wetenschapsbeoefening. De aanwezigheid van veel bijzondere boekomslagen en talrijke aantekeningen in de boeken van lezers en eigenaren (internationale provenances) maken een studie van de religieuze leescultuur mogelijk.

Bovendien vormt de collectie een waardevolle aanvulling op vier andere religieuze onderzoekscollecties in de Universiteitsbibliotheek Groningen. Het gaat om de geestelijke liedboeken en liturgieboeken uit de voormalige bibliotheekcollectie van de faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij en haar Documentatiecentrum voor de Materiële Cultuur en Muzikale Traditie van het Christendom in Nederland; de Bibliotheca Unitariana (1919); de collectie Mennonitica (1926) van theoloog Karel Vos; en de Kerkelijke Bibliotheek aangelegd in 1878 voor de Groningse hoogleraren die benoemd waren door de Nederlands Hervormde Kerk.

Dankzij de grote diversiteit aan gezangboeken uit uiteenlopende tradities is de collectie voor verschillende wetenschappelijke disciplines interessant. Bijvoorbeeld voor de hymnologie, letterkunde, volkskunde, mentaliteitsgeschiedenis, genealogie, kerkgeschiedenis en boekgeschiedenis.

De collectie biedt ook goede mogelijkheden voor onderzoek naar literair-poëtische teksten. Een vraag kan zijn hoe het taal- en beeldgebruik in de liedboeken de sporen draagt van de religieuze leescultuur van de tijd waarin ze gepubliceerd zijn. De inhoud van de boeken kan licht werpen op toenmalige religieuze mentaliteiten en constellaties. Formaat, uitvoering en inhoud bevatten verder aanwijzingen voor het gebruik van het religieuze lied, zowel binnen als buiten de eredienst, in het bijzonder in de gezins- en familiekring. Het gebruik zal gerelateerd zijn aan de denominaties waaruit de boeken voortkomen. Daarbij kunnen uiteenlopende gebruikscontexten onderzocht worden: het gebruik op weekdagen, feest- en zondagen en bij levensmomenten als geboorte, doop, huwelijk en dood.

Anderzijds kunnen de liedboeken zelf ook als inspiratiebron hebben gefungeerd van nieuwe literatuur, zoals liederen, gebeden en gedichten, en vooral van gelegenheidsliteratuur, te gebruiken op eerdergenoemde momenten.

Historische achtergrond

Ds. Jurriaan J.W.A. Wijchers (1914-1997), predikant in de Nederlands Hervormde Kerk, heeft de collectie aangelegd. In 1998 heeft de familie Wijchers de collectie in bruikleen gegeven aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar ze werd ondergebracht in de bibliotheek van de faculteit Theologie en Religiewetenschappen (nu: faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij). Samen met de faculteitsbibliotheek werd de collectie Wijchers in 2014 overgedragen aan de UB.