Vind jij sorry zeggen moeilijk? Wees maar gerust: je bent niet de enige. Excuses maken is best een ingewikkelde taalhandeling, waar emoties vaak een grote rol spelen. Daarnaast is het een taalhandeling die we actief aangeleerd  moeten krijgen. Tijdens het schrijven van mijn scriptie heb ik onderzoek gedaan naar excuses van Mark Rutte over de gaswinning in Groningen. Hierbij werd mijn interesse voor het maken van excuses als taalhandeling enorm gewekt. In deze blog zal ik hier daarom op ingaan. Wanneer zijn excuses eigenlijk geslaagd?

Waarom zeggen we eigenlijk sorry tegen elkaar?

Mensen zijn sociale wezens, we werken graag in groepen en we hebben elkaar nodig. Om goed met elkaar om te gaan moet je er dus voor zorgen dat er een goede band is tussen jou en de ander. Toch kan het gebeuren dat je soms een norm overschrijdt. Dit noemen we een transgressie. Als je een transgressie begaat, heeft dit gevolgen voor de band met de ander. De ander is teleurgesteld of boos. Om het vertrouwen weer te herstellen, moet jij als beledigende partij (degene die de fout begaan heeft) actie ondernemen. Dit gebeurt in bijna alle culturen in de vorm van de taalhandeling van excuses. Als de andere partij het vergeeft, zijn de excuses geslaagd. 

In Nederland komen we ook veel in aanraking met publiekelijke excuses: denk bijvoorbeeld aan de koning die excuses maakt voor het slavernijverleden, of bekende Nederlanders die hun excuses maken voor uitspraken of gedrag, zoals Famke Louise voor haar #ikdoenietmeermee. Ook een bekend voorbeeld is  het filmpje van Boef, waarin hij excuses maakt voor dat hij vrouwen ‘kechs’ heeft genoemd: 

Hoe zeg je op een goede manier sorry?

Excuses aanbieden gaat (vaak) gepaard met gevoelens van schaamte. Je wordt geconfronteerd met je eigen daden en je moet je kwetsbaar opstellen. Alsof dat nog niet genoeg is, word je ook geconfronteerd met de emoties van de ander. Iemand is misschien wel boos op je en heeft het gevoel dat jij hem/haar de excuses verschuldigd bent. Ik heb bij mezelf gemerkt dat ik niet snel genoegen neem met een ‘Oh, sorry’. Hoewel sorry in principe een spijtbetuiging is, zal het toch bij veel mensen niet oprecht overkomen. Er zijn een paar onderdelen in de taalhandeling die essentieel zijn voor het maken van een geslaagde excuses. 

Drie onderdelen

Allereerst is het van belang dat je de transgressie expliciet maakt. Hierbij is het goed dat je laat merken dat het je niet onverschillig laat. Je erkent dat je iemands norm hebt overgeschreden. Benoem dus wat je fout hebt gedaan. In zijn ‘excuusvlog’ begint Boef ook met het benoemen van wat hij gedaan heeft: ‘Ik heb gezegd, ik word door drie kechs naar huis gebracht’ Hierbij is het tonen van empathie heel belangrijk: laat zien wat de transgressie voor de ander betekend heeft. Ook dat doet Boef in zijn filmpje: hij benoemt dat hij begrijpt dat dat beledigend wordt opgevat.

Als tweede is het belangrijk dat je verantwoordelijkheid neemt voor de fout. Je erkent dat jij de transgressie hebt begaan. Er zit wel degelijk een verschil tussen de formulering ‘sorry dat dat is gebeurd’ en ‘sorry dat ik dat heb gedaan’. Alleen in de tweede uiting wordt verantwoordelijkheid genomen. Bij Boef is wel te horen dat hij zichzelf als schuldige aanwijst. Toch nuanceert hij zijn verantwoordelijkheid een beetje: ‘Wij rappers gebruiken dat soort woorden’. Hierbij schaart hij zich onder een grotere groep, wat de focus dus weghoudt van hem als individu. Hij neemt dus verantwoordelijkheid, maar reduceert dit gelijk ook een beetje.

Als laatste, misschien een open deur, is het betuigen van spijt natuurlijk onmisbaar. Uitingen als ‘sorry’ of ‘het spijt me’ laten berouw zien en worden daarom gezien als spijtbetuiging. Dit zorgt ervoor dat de ander weer vertrouwen krijgt. De andere partij is dus sneller geneigd je weer te vergeven als je berouw toont. Ook dit doet Boef in zijn vlog: ‘Mijn excuses naar de vrouwen en alle vrouwen die zich beledigd voelen.’

Excuses om je heen

Het kan best leerzaam zijn om er eens op te gaan letten wat voor soort excuses oprecht op jou overkomen en welke minder, en wat jij wel en niet bestempelt als geslaagde excuses. Ik ben er zelf ook meer op gaan letten, en heb echt verschil gemerkt bij verschillende mensen en verschillende soorten excuses. Wat vind jij nou belangrijk bij het maken van excuses? Nu wil ik je natuurlijk niet uitnodigen om meer ruzie te zoeken om erachter te komen, maar als de situatie zich voordoet raad ik het van harte aan. Grote kans dat je jezelf beter leert kennen! En als dit niet het geval is: sorry.