Vijf vragen over filmische schoonheid

Filmwetenschapper dr. Julian Hanich van de Faculteit der Letteren van de RUG start na de zomer met wetenschappelijk onderzoek naar filmische schoonheid. Hiervoor heeft hij van NWO een onderzoeksbeurs toegewezen gekregen. Maar wat is filmische schoonheid eigenlijk, en waarom is het ervaren van filmische schoonheid waardevol? Vijf vragen over zijn onderzoek.

_{Tekst: Marjolein te Winkel}

Allereerst: kun je uitleggen wat filmische schoonheid is?

“Filmische schoonheid is het plezierige gevoel dat je als kijker ervaart wanneer je een film mooi vindt. We kunnen genieten van schoonheid in een film, als we in vervoering raken door de schoonheid van de natuur in een film, van een goede daad van een hoofdpersoon of een romantische verhaallijn. Maar een film kan ook gruwelijke of lelijke dingen op een mooie manier laten zien. Dan heb je het over de schoonheid van een film in plaats van in een film; over de camerabewegingen, montage, muziek, noem maar op.

“Filmische schoonheid is niet gebonden aan een bepaald type of genre, en zelfs niet alleen aan films. Mensen kunnen schoonheid ervaren in speelfilms en documentaires, maar ook in animatiefilms en kunstzinnige films, en zelfs in muziekvideo's, commercials, YouTube-clips, GIF's en TikTok-posts. Ik beperk me in mijn onderzoek tot films, maar ik wil maar zeggen: filmische schoonheid is iets waar we allemaal, misschien zonder het al te zeer te beseffen, vertrouwd mee zijn.”

Niet iedereen vindt dezelfde films mooi, of dezelfde aspecten van films. Maakt dat het onderzoek niet erg ingewikkeld?

“Nee, want het doel van mijn onderzoek is niet om te definiëren wat mooi is, maar om er achter te komen hoe we schoonheid in films ervaren. Schoonheid is iets dat film vanaf de begindagen heeft gedomineerd, maar gek genoeg is er nooit uitgebreid onderzoek gedaan naar het feit dat we genieten van een film en naar hoe we schoonheid ervaren.”

Hoe ga je dit onderzoeken?

“De NWO-beurs geeft me de tijd om een boek over dit onderwerp te schrijven, en om een promovendus en een postdoc onderzoeker aan te nemen. De promovendus gaat zich richten op de geschiedenis van filmtheorie en wat daarin gezegd en geschreven is over het onderwerp schoonheid. Dat vergt flink wat archiefonderzoek naar historische geschriften over films en de verschillende opvattingen over schoonheid van filmwetenschappers.

“De post-doc gaat door middel van diepte-interviews op zoek naar antwoord op de vraag hoe het is om een film als mooi te ervaren. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door deelnemers aan ons onderzoek te vragen om een deel van een film die zij mooi vinden mee te nemen en in een onderzoekssetting te bekijken, en meteen erna vragen te beantwoorden over hun ervaring. We willen daarin echt tot de kern doordringen: hoe is het om schoonheid te ervaren? Dus niet waarom ze een film of een scène mooi vinden, of wat aan de film of de scène ze mooi vinden, maar hoe ze de schoonheid ervan ervaren. Wat doet het met je?”

Waarom is het belangrijk om dit te onderzoeken?

“Een film kijken is tegenwoordig een bijna alledaagse ervaring. Maar als je een film mooi vindt, de schoonheid van een film ervaart, dan hebben we nauwelijks taal of kennis tot onze beschikking om die ervaring onder woorden te brengen. Die leemte wil ik vullen met mijn onderzoek.

“We moeten de kracht van kunst in het algemeen, en de kracht van film in het bijzonder, niet onderschatten. Film is in staat om ons anders te doen kijken naar wat je al kent. Een film over de stad waarin je woont kan je blij maken dat je in zo’n mooie stad woont. Film kan je bovendien laten kennismaken met een wereld die je niet kent. Filmische schoonheid kan mensen bijvoorbeeld bewust maken van de schoonheid van de natuur en van het belang van het behoud van de natuur, en kan ons zelf tot ander gedrag aanzetten om onze omgeving te beschermen.

“Door beter te begrijpen hoe filmische schoonheid wordt ervaren, kunnen we bovendien de positieve kanten van filmische schoonheid meer benadrukken en meer aandacht geven. Schoonheid ervaren maakt ons gelukkig. Na een uitputtende pandemie en met dreigende klimaatrampen en een oorlog in Europa waarvan het einde niet in zicht is, kunnen we allemaal wel momenten van geluk gebruiken.”

Tot slot: bij welke films ervaar je zelf die filmische schoonheid?

“Een van mijn favoriete filmmakers is Friedrich Wilhelm Murnau. Hij heeft een aantal zeer mooie films gemaakt: Sunrise in 1927, en Tabu in 1931. De korte film Eaux d'Artifice uit 1953 van de Amerikaanse experimentele filmmaker Kenneth Anger vind ik van een verbluffende schoonheid die me elke keer dat ik de film kijk weer opnieuw raakt. En er is schoonheid in Portrait de la jeune fille en feu, een Frans drama uit 2019 over een liefdesrelatie tussen twee vrouwen, geregisseerd door Céline Sciamma. De schoonheid is onder meer te zien in het landschap en kleding.

“Maar de belichaming van een filmmaker die zich bezighoudt met schoonheid is voor mij Terrence Malick, een Amerikaanse filmmaker. Hij onderzoekt de schoonheid van de wereld die hij laat zien en de rol die het medium film speelt in het tonen van die schoonheid, en misschien zelfs het intensiveren van de schoonheid.

“Soms zit de schoonheid van een film in een bepaalde scène en niet in de film als geheel. Dus zelfs in een actiefilm als Miami Vice uit 2006 kun je heel mooie scènes vinden: bijvoorbeeld een overhead shot van twee motorboten die 's nachts elegant over de zee lijken te zweven. Dit moment van schoonheid in een met actie overladen film grijpt me elke keer weer."