Traditionele kennis en westerse wetenschap vinden elkaar op de Noordpool

In het Canadese Noordpoolgebied onderzoekt dr. Sean Desjardins , universitair docent Antropologische Archeologie aan de Faculteit der Letteren, het verleden van de Inuit in nauwe samenwerking met de Inuit-gemeenschap. Hij brengt hun traditionele kennis in kaart en integreert deze met westerse wetenschap en technologie zodat de Inuit, naast hun eigen knowhow, beschikken over extra tools om hun belangen te behartigen richting overheden en andere beleidsmakers. "Elk onderzoek naar het verleden van de Inuit moet hun belangen centraal stellen."

^{Tekst: Theone Joostensz}

’s Zomers wordt het er hooguit een graad of tien en in de winter kan het kwik dalen tot wel min dertig. Tel daar een ijskoude poolwind bij op en je begrijpt dat kamperen in Arctisch Canada lang niet voor iedereen een feestje is. Voor Sean Desjardins is het echter het paradijs op aarde. Sinds 2010 reist hij jaarlijks af naar Foxe Basin, een gebied in Nunavut in het noorden van Canada, waar de Inuit-gemeenschap leeft met wie hij al jaren samenwerkt. Hij doet onderzoek naar hun tradities en gebruiken, en hoe deze door de eeuwen heen zijn veranderd.

“Foxe Basin is een heel interessante regio, zowel biologisch als historisch gezien”, vertelt Desjardins. “Warmwaterbronnen zorgen voor deels open water, zelfs in de winter. Het gebied kent een grote diversiteit aan dieren zoals verschillende soorten vogels en zeezoogdieren waaronder de grootste populatie walrussen in Canada die er het hele jaar door ruim vertegenwoordigd zijn. De eerste mensen die hier arriveerden, kenden een sterke jachttraditie, en ook anno nu wordt er nog steeds gejaagd op walrussen en zeehonden.”

Uit archeologische vondsten blijkt dat er in de veertiende eeuw al mensen woonden in Foxe Basin die voor hun levensonderhoud afhankelijk waren van de jacht: “Uit oude afvalplaatsen hebben we dierenbotten opgegraven, soms nog met restjes vlees eraan, die vier- of vijfhonderd jaar oud zijn. Dat is nog een reden waarom deze regio zo interessant is: alles blijft extreem goed bewaard. Fantastisch dus voor DNA-onderzoek en voor koolstofdatering, een methode waarmee je de leeftijd van bepaalde archeologische vondsten zoals botten kunt bepalen. Dit laten we doen bij het CIO, het Centrum voor Isotopenonderzoek van de RUG, een van de beste én oudste centra voor dit soort onderzoek.”

Plek met veel huizen

De Inuit-gemeenschap waarin Desjardins samenwerkt heet de Igloolik - inderdaad afgeleid van het woord iglo – wat letterlijk ‘plek met veel huizen’ betekent. De Inuit waren eeuwenlang nomaden, maar werden vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw door de Canadese overheid gedwongen om zich te settelen in dorpen. Hun kinderen werden, lang niet altijd met instemming van hun ouders, van hen gescheiden en ondergebracht in (kost)scholen om te integreren in de Canadese samenleving. Dit collectieve trauma heeft zijn sporen achtergelaten in de Inuit-gemeenschap. Het wantrouwen tegenover westerse mensen en hun bedoelingen is soms groot. Het duurde dan ook een tijdje voordat Desjardins het vertrouwen kreeg van de Iglulingmiut, oftewel de mensen van Igloolik.

Inmiddels is hij er een graag geziene gast en spreekt hij ook een klein mondje Inuktitut, de taal van de Inuit in Canada. “Ik heb gewerkt met oudere Inuit die geboren en getogen zijn in Avvaija, een van de laatste Inuit-kampen”, zegt Desjardins. “Velen spreken alleen Inuktitut, geen Engels of Frans, en beschikken over waardevolle kennis, bijvoorbeeld over de jacht, die eeuwenlang mondeling van generatie op generatie werd doorgegeven. Nog niet zo heel lang geleden leidden deze oudere Inuit een nomadisch bestaan, ze trokken met de seizoenen mee door het land en verbleven in tenten gemaakt van huiden. Nu wonen ze in huizen met kabel tv en zitten hun kleinkinderen op TikTok en Instagram. Ik ken weinig volkeren die zo’n dramatische sociale verandering hebben doorgemaakt in zo’n korte tijd.”

Inheemse- en westerse kennis

Het onderzoek van Desjardins heeft als doel om het verleden van de Igloolik te begrijpen, om te leren hoe mensen leefden in dit gebied en met name hoe ze jaagden. Hij integreert daarvoor de traditionele kennis van de Iglulingmiut met westerse onderzoeksmethoden om vragen te beantwoorden die de gemeenschap zelf ook belangrijk vindt, zoals: hoe werd er in het verleden gejaagd, waren er vroeger evenveel dieren als nu, hoe hebben de tradities van de jacht zich ontwikkeld, hoe kunnen de problemen waar de Inuit-jagers tegenwoordig mee kampen worden opgelost?

“De walrusjacht is gereguleerd op basis van schattingen van biologen die wetenschappelijk onderzoek doen naar het aantal dieren. Hun schattingen zijn echter bijna altijd te laag en dat heeft gevolgen voor hoeveel dieren de Inuit-jagers mogen schieten.” Desjardins benadrukt dat de biologen niet de vijand zijn: “Zij hebben het beste voor met de dieren en met de mensen. Maar zij hanteren een westerse, wetenschappelijke methode die niet altijd strookt met de traditionele kennis van de Inuit. Om een voorbeeld te geven: in Oost-Groenland wordt veel gejaagd op de narwal, een arctische tandwalvis. Biologen in Nuuk, de hoofdstad van Groenland, zeggen dat de narwal met uitroeiing wordt bedreigd door de jagers. Terwijl die zeggen: “Wij doen dit al duizenden jaren, we weten dat de populatie gezond genoeg is omdat we duurzaam jagen.”

Desjardins wil de niet-inheemse bevolking informeren over de jachttechnieken van de Inuit en hoe die door de eeuwen heen geëvolueerd zijn. Zo hebben de speren en hondensleeën al lang plaatsgemaakt voor geweren en motorboten, maar het is een misverstand om te denken dat er daardoor veel meer dieren geschoten worden dan vroeger: “Mensen zijn al lang niet meer afhankelijk van dieren voor hun voedsel en kleding, dus er zijn nu veel minder jagers dan vroeger. Hoeveel dieren er daadwerkelijk gejaagd worden, dat willen we graag nader onderzoeken."

Beter begrip

In de ideale wereld zouden de overheden die de regels en restricties voor de jacht opstellen, uitgaan van de wetenschap van de inheemse bevolking, vindt Desjardins. “Het is heel moeilijk om traditionele- en westerse kennis bij elkaar te brengen omdat ze gebaseerd zijn op heel verschillende methoden. Ze zijn allebei van waarde. Ik zie mijn werk als faciliterend; ik maak gebruik van de methoden die ik ken om het verleden te onderzoeken, om vragen te beantwoorden die belangrijk zijn voor de Iglulingmiut. Ze weten al veel van hun voorouders. Wij laten zien wat archeologie kan doen en hoe het hun traditionele kennis en ervaringen kan aanvullen. Een van mijn PhD-studenten onderzoekt bijvoorbeeld gebruiksvoorwerpen die we gevonden hebben in Foxe Basin op een microscopisch niveau om te ontdekken hoe ze zijn gemaakt en waar ze voor werden gebruikt. Een andere PhD-student bestudeert oud walrus-DNA uit deze regio om te zien wat de invloed is geweest van de jacht en van de omgevingsfactoren op de walruspopulatie. Elk onderzoek naar het verleden van de Inuit moet hun belangen centraal stellen.”

Desjardins wil een beter begrip krijgen van hoe het jagen in het verleden en in het heden met elkaar verbonden zijn: “Ik wil al die kennis bij elkaar brengen en samen met de Igloolik-gemeenschap een toolkit ontwikkelen zodat zij beter uitgerust zijn om te kunnen onderhandelen met overheden en beleidsmakers over de jacht.”