Blog: De Menselijke Kant van Digitale Transformatie

Vinci-onderzoeker Thijs Broekhuizen

Digitalisering maakt de ontwikkeling van nieuwe businessmodellen mogelijk, maar zorgt er tevens voor dat de menselijke rol minder zichtbaar wordt. Veel bedrijven maken handig gebruik van big data, machine learning, kunstmatige intelligentie, chatbots en geavanceerde robots om functies en taken van hun medewerkers te digitaliseren en soms volledig te automatiseren. Met het doel om goede kwartaalcijfers te presenteren voelen beursgenoteerde bedrijven zich vaak genoodzaakt om hun medewerkersbestand geregeld op te schonen. De ontslagrondes dienen als signaal voor investeerders om te laten zien hoe goed het bedrijf erin slaagt om efficiëntieverbeteringen door te voeren. Een veel gehoord argument is: zonder digitalisering verliezen we onze relevantie en zullen we niet overleven, en daar horen nu eenmaal ontslagen bij. De maatschappelijke kosten van massaontslagen worden gezien als de onvermijdelijke “human cost of digital transformation” (Fortune, 2016). Maar zijn al deze massaontslagen nodig, en levert het ontslaan van ‘overbodig’ personeel wat op?

De voordelen van digitalisering voor bedrijven zijn evident. Uit onderzoek uitgevoerd door pwc (pwc, 2016) blijkt dat bedrijven gemiddeld 3,6% van hun kosten besparen door te digitaliseren. Een terechte vraag is dan ook wat te doen met het personeel als digitale transformaties het eerdere werk overbodig maken.

Digitale transformaties en personeel: ontslaan of omscholen?
Beursgenoteerde bedrijven voelen de druk om hun huidige businessmodel te digitaliseren, en te investeren in nieuwe en risicovolle technologieën die in conflict zijn met hun huidige activiteiten. Investeren in digitale technologieën leidt er dan ook vaak toe dat het werk dat in de huidige situatie door medewerkers gedaan wordt, overbodig wordt of anders wordt ingevuld. Er zijn twee opties: of het personeel ontslaan, of herscholen zodat het personeel nieuwe taken kan uitvoeren in het nieuwe, digitale businessmodel.

Libert, Beck en Wind (2016) concluderen – na het bestuderen van meer dan 1000 digitale transformaties – dat bedrijven pijnlijke beslissingen moeten nemen ten aanzien van hun personeelsbestand. Zij geven de voorkeur aan het vervangen van het huidige personeel dan aan het veranderen van de technische vaardigheden van het personeel, omdat dit gemakkelijker en goedkoper is. Om succesvol te transformeren moet circa de helft van het team en leiding worden vervangen. Volgens hen is het ontslag van bestaande medewerkers en het aantrekken van nieuw, digitaalvaardig personeel noodzakelijk om een nieuwe balans te creëren tussen oud en nieuw. Een en wellicht meer maatschappelijk gewenste oplossing, is om de medewerkers om te scholen zodat ze mee kunnen in de digitale transformatie en ook in de toekomst van toegevoegde waarde zijn.

Ook al zullen enkele bestuurders overtuigd zijn dat aandeelhouders reorganisaties waarderen, vanuit de behavioral finance literatuur weten we dat beleggers het permanent ontslaan van personeel niet interpreteren als een positief maar als negatief signaal. Gemiddeld straffen beleggers bedrijven door hen met bijna 2% (van totale bedrijfswaarde als gemeten door abnormal returns) af te waarderen na  een ontslag-aankondiging. Deze afwaardering wordt nog sterker naarmate bedrijven extra ontslagrondes aankondigen, aangezien beleggers het dan zien als een gebrek aan financiële controle. Daarnaast laat de innovatieliteratuur zien dat de innovatiekracht van bedrijven sterk daalt na het aankondigen van een ontslagronde. Medewerkers zijn dan minder creatief en innovatief doordat zij zich voornamelijk bezighouden met de aanstaande ontslagronde (en het veiligstellen van hun toekomstige baan!) in plaats van het werk. Voor meer informatie, zie een recent interview dat Thijs Broekhuizen gaf, aan het Financieele Dagblad.

Digitale transformaties zullen ervoor zorgen dat bepaalde taken niet langer door mensen worden uitgevoerd. Dus dat er iets moet gebeuren staat vast. Echter het grootschalig ontslaan van personeel is vaak een te gemakkelijke oplossing. Het herscholen van medewerkers zodat zij nieuwe, meer kennisgerichte taken kunnen ontwikkelen die waarde toevoegen en uitgevoerd kunnen worden in een nieuw en gedigitaliseerd business model is een stuk duurzamer, al vereist dit wel een flinke dosis doorzettingsvermogen en de nodige investeringen in het ontwikkelen van personeel. Het gebruik van de inventiviteit en marktkennis van het bestaande personeel zal ook van pas komen in de nieuwe digitale setting. Tenslotte zorgt het herscholen ervoor dat het personeel ook in de toekomst een bijdrage kan leveren aan de organisatie en de maatschappij. Digitale transformaties zorgen er in ieder geval voor dat het menselijke werk interessanter wordt én belangrijker! Terwijl robots en computers de saaie, repetitieve taken vlekkeloos overnemen en uitvoeren, kunnen de medewerkers met meer data en betere data-analyse methoden op zoek kunnen naar het creëren naar meerwaarde voor de klant.

Meer weten?
Digitalisering biedt enorme mogelijkheden, maar ook uitdagingen. Het verlangen om businessmodellen te digitaliseren zorgt dat bedrijven lastige keuzes moeten maken. Thijs Broekhuizen geeft hulp bij digitale transformaties op het gebied van de conceptualisering en ontwikkeling van duurzame, digitale businessmodellen. Stuur een email (t.l.j.broekhuizen rug.nl) voor meer informatie.