Duurzame ondernemers: zitten ze op sommige plaatsen meer dan op andere plaatsen?

Margo Enthoven

Heb je weleens het gevoel gehad dat er op sommige plaatsen meer duurzame bedrijven zijn dan op andere plaatsen? In het ene gebied zie je op elke straathoek een tweedehands kledingwinkel en een bewuste broodzaak, terwijl het in het andere gebied bijna onmogelijk is om aan een kopje Fairtrade koffie te komen. Hoe kunnen we dit verklaren? In de laatste jaren zien we een grote ontwikkeling in de bedrijvigheid in Nederland: waar bedrijven eerder werden gezien als de boosdoeners en veroorzakers van allerlei sociale en milieuproblematiek, komt er steeds meer overtuiging dat bedrijven een oplossing hiervoor kunnen bieden. Ondernemers hebben een stimulerende werking op de regionale economie, maar duurzame ondernemers bieden zelfs nog meer dan traditionele ondernemers. Ze zorgen niet alleen maar voor regionale groei, maar ze zorgen ook voor de duurzame ontwikkeling van de regio door bijvoorbeeld alternatieven voor fossiele brandstoffen aan te bieden en daarmee te zorgen voor minder vervuilend regionaal transport. Daarom ben ik op zoek gegaan naar de beweegredenen voor duurzame ondernemers, om ze in de toekomst beter te faciliteren in de regio.

Het is bekend dat er op sommige plaatsen meer ondernemers zijn dan op andere plaatsen. Hier zijn verschillende verklaringen voor gegeven op basis van variatie in de omgeving, zoals een prettige of creatieve woonomgeving, een lokale markt, de aanwezigheid van een ondernemerscultuur of van een creatief moederbedrijf. Ik bied hiervoor een andere verklaring die begint met een vraag: Wat maakt duurzame ondernemers anders dan andere ondernemers? Psychologisch onderzoek heeft uitgewezen dat mensen die duurzaam gedrag vertonen socialere en milieubewustere normen en waarden hebben dan mensen die dat niet doen. Een sociale waarde kun je vaak herkennen aan het belang dat je hecht aan het welzijn van een andere persoon, ook als je deze niet kent. Sterke milieugerichte waarden herken je aan het belang om het milieu te beschermen. Egoïstische waarden heeft iedereen en deze beschrijven je eigen belang en comfort: het belangrijk vinden om altijd veel geld te verdienen is bijvoorbeeld een egoïstische waarde. In de economie gaat men er vrijwel altijd van uit dat de ondernemer alleen waarde hecht aan het eigen belang. Egoïstische waarden zijn bij alle ondernemers aanwezig, maar het verschil tussen de ‘traditionele ondernemers’ en duurzame ondernemers zit in hoe belangrijk men milieu en maatschappelijke problemen vindt in het bedrijf. Start iemand een bedrijf alleen maar om zelf rijk te worden of ook om iets te betekenen voor de maatschappij?

Duurzame ondernemers kunnen door hun oprechte interesse in het belang van anderen en in het milieu beter zien wat de maatschappelijke problemen zijn dan traditionele ondernemers. Omdat ze zich bewust zijn van sociale en milieu problemen, zijn ze waarschijnlijk ook beter in het vinden van een goedwerkende en winstgevende oplossing dan een ondernemer die niet om de problemen geeft. Omdat duurzame ondernemers graag omgaan met mensen die ook geven om het milieu en om sociale problematiek zal je zien dat ze naar elkaar toe trekken. Ze voelen zich meer op hun gemak bij gelijkgestemden. Nieuwe ondernemers die contact zoeken voelen druk om zich net als de rest duurzaam te gedragen. Hierdoor versterkt een duurzaam netwerk zich, maar het werkt ook de andere kant op. Duurzame gedachtes zijn niet altijd welkom in traditionele netwerken. Ze worden niet toegelaten in netwerken zonder duurzame mensen, of ze worden al snel onderdrukt. Het resultaat hiervan is dat er verschillende sociale netwerken zijn, die variëren in sociale, milieugerichte en egoïstische waarden.

Goed, er zijn dus verschillen in de duurzaamheid van sociale netwerken. Maar wat is de invloed hiervan op de duurzaamheid van plaatsen? Nu we de mogelijkheid hebben om met iedereen op de wereld te communiceren via e-mail, mobiele telefoon en sociale media zou je haast verwachten dat het er niet meer toe doet waar je bent op de wereld: je kunt altijd contact opnemen met mensen die ver weg zijn. Daarentegen, als je door de berichten in je telefoon heen scrolt zie je dan contacten uit Nigeria, China of Australië? Waarschijnlijk communiceer je ook via je mobiele telefoon het meeste met mensen die je elke dag ziet. Dit is ook zo in sociale netwerken: hoe groter de afstand wordt tussen de verschillende leden uit het netwerk, hoe lastiger het blijkt om goed te blijven communiceren. Daarom zou je ook verwachten dat er per plaats verschil is in de duurzaamheid van de sociale netwerken en dus de mensen die er zijn. Uit mijn onderzoek naar duurzame restaurants is inderdaad gebleken dat er een verschil is in de aantallen duurzame ondernemers op verschillende plekken. In steden zie je meer restaurants dan in niet-stedelijke gebieden, maar slechts in enkele steden in het westen van het land zie je dat er grote groepen duurzame restaurants dicht bij elkaar zitten. Het is dus niet zo dat daar waar überhaupt meer restaurants zijn, er ook meer duurzame restaurants zijn. Het aantal duurzame restaurants verschilt dus op basis van het sociale netwerk.

Is het nu aangetoond dat duurzame ondernemers zich altijd concentreren op één plek? Nee, we weten nu alleen voor restaurants in Nederland dat er op sommige plekken meer duurzame ondernemers zijn, terwijl we dit voor andere sectoren en andere landen nog niet weten. Daarom is er nog meer onderzoek nodig naar dit onderwerp, maar gelukkig hebben we nu een goede aanwijzing dat het uitmaakt of er veel of weinig mensen met duurzame waarden zijn in een regio. Meer duurzame waarden in een regio kunnen worden gestimuleerd door de aanwezigheid van organisaties en bedrijven met sterke duurzame waarden zoals Greenpeace of Tesla of door lokale duurzame ondernemers te faciliteren. Ook door duurzaamheid een centrale plaats te geven in het onderwijs krijg je meer mensen die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben in een regio. Het goede nieuws is dus dat normen en waarden te beïnvloeden zijn in een bestaand bedrijf, nieuwe onderneming of in het klaslokaal! Hier zit een kans voor ondernemers, overheden en academici om duurzaamheid de norm te maken voor de bedrijvigheid in de regio.