“Vluchtelingenkinderen moeten hun plek vinden binnen een school”

Leerlingen met een vluchtelingenachtergrond hebben vaak moeite met sociale interacties met hun leraar en medeleerlingen. Promovenda Yol Nakanishi gaat met een M20-beurs onderzoek doen naar deze interacties van jonge vluchtelingen in de klas. “Door samenwerking van verschillende disciplines kunnen we met een innovatieve kijk een praktijkgerichte interventie ontwikkelen, die ook echt nodig is.”

Van asielzoekerscentrum naar asielzoekerscentrum

“Vluchtelingen in Nederland worden als het ware als een hete aardappel doorgeschoven”, zegt Elisa Kupers, universitair hoofddocent orthopedagogiek, en dat heeft invloed op onderwijs aan jonge vluchtelingenkinderen. Kupers is samen met hoogleraar orthopedagogiek Marijn van Dijk, universitair docent communicatiewetenschappen Myrte Gosen en de nieuw benoemde PhD-student Yol Nakanishi een onderzoek gestart naar de interacties van jonge vluchtelingen in de klas.

Vluchtelingenopvang is vaak tijdelijk. Dat betekent niet alleen dat vluchtelingenkinderen keer op keer hun nieuwe plekje achter moeten laten, maar ook dat ze constant van school moeten wisselen. Het kan jaren duren voordat ze eindelijk een stabiele plek hebben om een nieuw leven op te bouwen. En die jaren zijn vaak geen pretje; vluchtelingen worden van het ene overvolle asielzoekerscentrum naar het andere doorgeschoven terwijl de vraag of ze in Nederland mogen blijven zorgt voor constante stress. Dat maakt vluchtelingen een kwetsbare groep, ook in het onderwijs, zo stelt Kupers.

Beschermende factoren ontbreken

Kupers en Van Dijk keken in een eerder project al naar symptomen van trauma bij vluchtelingenkinderen. Uit dat onderzoek bleek dat kinderen met een vluchtelingenachtergrond vaker gedrag vertonen dat kan wijzen op trauma vergeleken met kinderen zonder die achtergrond. Maar de verschillen waren klein, en er is dus ook een grote groep vluchtelingenkinderen die geen verhoogd trauma-gerelateerd gedrag laat zien in de klas.

Een groter verschil was te zien in de beschermende factoren. Beschermende factoren zijn factoren die de kans op ontwikkeling van langdurig trauma verkleinen. Vrienden, positieve interacties op school en een goed zelfbeeld zijn bijvoorbeeld beschermende factoren. Of het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis zich ontwikkelt tot een psychologisch trauma, is in grote mate afhankelijk van deze beschermende factoren. Het is heel belangrijk wat er nog meer in je leven speelt, of je goed in je vel zit, een positief zelfbeeld hebt en of je goede relaties hebt met de mensen om je heen, aldus Kupers.

Deze beschermende factoren zijn vaak een stuk minder goed aanwezig bij kinderen met een vluchtelingenachtergrond dan bij kinderen zonder vluchtelingenachtergrond. “Dat komt natuurlijk door de situatie waar ze in zitten, waarbij ze vaak van school moeten wisselen", vertelt Kupers. “We zien dat ze minder goed scoren op een goede relatie met de leraar en de medeleerlingen en vaak onzekerder zijn. Juist de factoren die deze kinderen zouden moeten beschermen zijn lager."

Sociale moeilijkheden

Leerlingen met een vluchtelingenachtergrond lopen vaak tegen sociale aspecten zoals taal en interacties met de omgeving aan, stelt Kupers. Vaak hebben deze leerlingen een thuistaal die heel erg verschilt van het Nederlands. Ze leren niet van Duits naar Nederlands, maar van Arabisch of Oekraïens naar Nederlands, en dat is een hele grote stap. Nederlands is voor deze leerlingen een complexe taal om te leren, maar ze hebben de taal wel nodig om een goede relatie met leeftijdsgenoten op te bouwen.

De interacties met de leraar en medeleerlingen zijn zeer belangrijk. “Leerlingen met een vluchtelingenachtergrond moeten niet alleen kunnen functioneren in een maatschappij waar Nederlands de voertaal is; de interacties worden juist ook gebruikt om goede relaties op te bouwen en zijn dus cruciaal”, zegt Gosen. Dat beaamt Kupers. “De school is eigenlijk een minimaatschappij, en daar moeten ze een plek in vinden.”

Nieuw onderzoek

In het nieuwe M20-onderzoek staan de interacties tussen de leerlingen met een vluchtelingenachtergrond en de leraar centraal. Het gaat er niet om hoe goed of slecht de leerlingen de grammatica beheersen, maar het gaat juist om de communicatie en hoe dat samenhangt met trauma-gerelateerd gedrag. Daarnaast gaan de onderzoekers kijken hoe leraren tegen dit onderwerp aankijken en of zij tegen problemen aanlopen als ze lesgeven aan leerlingen met een vluchtelingenachtergrond.

Nakanishi gaat in de klas observeren en in kaart brengen hoe de interacties van de leerlingen verlopen. Daarbij gaat ze ook leraren interviewen en een vragenlijst afnemen om een breed overzicht te krijgen van waar leraren tegenaan lopen. Volgens Gosen is het belangrijk om daarbij echt te kijken naar wat er in de klas gebeurt. “We moeten niet alleen maar vragen hoe de leraren en leerlingen het ervaren, maar de interacties zelf als uitgangspunt nemen."

Uiteindelijk willen de onderzoekers er door middel van het onderzoek achter komen wat er beter kan. Ze starten bewust niet met een interventie, maar het is wel het doel om uiteindelijk een aantal voorstellen te doen voor nieuwe interventies. En daar zitten scholen ook echt op te wachten. Gosen vertelt dat ze soms voor ander soort onderzoek best wel moeten lobbyen om scholen te vinden. “Hier klimmen er meteen al scholen in de pen en geven ze aan mee te willen doen."

Interdisciplinair werken

Het nieuwe onderzoek is een interdisciplinair project waarin orthopedagogiek en communicatiewetenschappen worden gecombineerd. Volgens Kupers is dat erg belangrijk. “We zetten een camera neer in de klas en zorgen dat de leraar en leerlingen goed verstaanbaar zijn. Maar als je die gegevens eenmaal hebt, kun je ze op verschillende manieren analyseren.” Juist de verschillende perspectieven van de verschillende disciplines en het samen komen tot conclusies maakt dit project zo interessant, stelt Kupers. Nakanishi voegt daar nog aan toe dat de samenwerking van de verschillende disciplines veel bijdraagt aan het uiteindelijke product. “Door deze samenwerking kunnen we met een innovatieve kijk een praktijkgerichte interventie ontwikkelen, die ook echt nodig is.”

De interdisciplinaire aanpak van het project maakt het volgens Kupers ook een beetje ‘out-of-the-box’. Ze vertelt dat dat het ook lastiger maakt om financiering te krijgen van instanties zoals de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Deze organisaties willen graag grote steekproeven zien, dichter bij wat al gedaan is, stelt Kupers. “Zonder het Ubbo Emmius Fonds had dit project niet makkelijk door kunnen gaan.”

Het project is via de Aletta Jacobs School of Public Health gefinancierd door Het Ubbo Emmius Fonds als onderdeel van de M20-beurzen van 2023. De M20-beurzen zijn er om interdisciplinaire projecten te ondersteunen en om onderzoekers de benodigde financiën te geven om een PhD zoals Nakanishi aan te stellen. “We wisten dat de uitslag op die dag zou komen, maar uiteindelijk bleek dat hij in de spam map terecht was gekomen", vertelt Gosen lachend. “Toen we daar eenmaal achter kwamen, was het natuurlijk hartstikke goed nieuws, en het geeft ook echt weer nieuwe energie.”