‘Onderliggende problemen op gebied van gezondheid niet geadresseerd’

Reactie Aletta Jacobs School op hoofdlijnenakkoord

Het akkoord op hoofdlijnen van de partijen PVV, VVD, NSC en BBB is op 16 mei officieel gepresenteerd. Drie experts van de Aletta Jacobs School of Public Health (AJSPH) maken zich zorgen over de plannen. Volgens hen is er nauwelijks aandacht voor een gezonde leefomgeving en mentale gezondheid van jongeren.

‘Preventie meer centraal, inclusief sport en bewegen, om de gezondheid te verbeteren, gezondheidsverschillen te verkleinen en de zorgvraag te beheersen’, zo valt te lezen in het hoofdlijnenakkoord . Volgens Brigit Toebes, hoogleraar gezondheidsrecht en wetenschappelijk directeur van de AJSPH, wordt deze ambitie echter niet ondersteund door extra geld. ‘Sterker nog, er wordt bezuinigd op preventie, zo blijkt uit de budgettaire bijlage. Er gaat meer geld naar zorgconsumptie en minder naar preventie.’

Gezonde leefomgeving

Voor preventie en publieke gezondheid is een gezonde leefomgeving cruciaal, vervolgt Toebes. ‘Het gaat om het wegnemen van ongezonde prikkels. Daar is regulering van ongezonde producten zoals tabak en fastfood voor nodig. Het preventieakkoord uit 2018 was een eerste stap in de goede richting.’ Maar in het hoofdlijnenakkoord wordt niet of nauwelijks over een gezonde leefomgeving gerept, stelt de wetenschappelijk directeur van de Aletta Jacobs School. ‘Dat is zorgwekkend.’

Het blijft volgens Toebes onduidelijk wat de plannen van het nieuwe kabinet zijn voor een gezonde leefomgeving. ‘Preventie en populisme gaan niet goed samen. In het programma van de grootste partij, de PVV, wordt het reguleren van schadelijke producten weggezet als doorgeschoten betutteling.’ Toebes draait het om: juist een verslaving is een grote inperking van de autonomie. ‘Als we niet collectief ingrijpen om gezonde keuzes te bevorderen, laten we het over aan de industrie. Terwijl de industrie keer op keer laat zien maling te hebben aan gezondheid, bijvoorbeeld door onze jongeren massaal verslaafd te maken aan nicotine verpakt in vapes.’

Mentale gezondheid

Ook Erik Buskens, hoogleraar Health Technology Assessment en coördinator onderwijs bij de AJSPH, mist plannen voor een gezonde leefomgeving. Hij benadrukt het belang van ‘health in all policies’. Gezondheid gaat niet alleen over goede zorg, maar ook over bijvoorbeeld de leefomgeving, woonomgeving en inkomen. ‘Wat verwachten we bijvoorbeeld van supermarkten op het gebied van ultrabewerkte voeding, wat doen we aan ondermijning, en wat doen we aan de mentale gezondheid van jongeren? Er wordt in het akkoord met geen woord over gerept.’

Dat beaamt Karine van ’t Land, academic lead bij de AJSPH en tevens voorzitter van de Koepel Artsen Maatschappij + Gezondheid (KAMG). Ook zij mist de mentale gezondheid van jongeren in het akkoord. ‘Het is de crisis van onze tijd en vormt een grote bedreiging voor onze positie als land.’ Belangrijke oorzaken voor de mentale problemen bij jongeren zijn sociale- en prestatiedruk, vervolgt Van ‘t Land. ‘Het is daarom onbegrijpelijk dat de partijen de langstudeerboete opnieuw willen invoeren. Deze maatregel komt uit de lucht vallen en is olie op het vuur.’

Preventie en armoede

Van ’t Land is eveneens bezorgd over de voorgenomen bezuinigingen op preventie. Ze benadrukt het belang van pandemische paraatheid, de bestrijding van infectieziekten en tuberculose en de inzet voor een betere luchtkwaliteit. ‘Het gaat vaak om zaken waar de burger niet direct iets van ziet, maar die wel erg belangrijk zijn. Dat merkten we tijdens de laatste Covidpandemie. Ik vrees dat het mooie preventiestelsel in Nederland geraakt wordt door de bezuinigingen. Wel is het positief dat het belang van vaccinaties in het akkoord wordt benadrukt.’ Een ander positief punt uit het hoofdlijnenakkoord is de voorgenomen invoering van een elektronisch patiëntendossier. ‘Dat is zeer welkom.’

Veel andere voornemens in het akkoord typeert Van ’t Land als ‘buikpijnplannen’. ‘Het leidt tot een schrale, harde samenleving. Er is veel aandacht voor bestaanszekerheid, maar dat geldt vooral voor de werkende Nederlanders.’ De ambitie op het gebied van armoedebestrijding is tekenend, stelt de voorzitter van de KAMG. ‘Het vorige kabinet wilde het armoedeniveau terugdringen. In de nieuwe plannen is deze ambitie omlaag bijgesteld: het dient gelijk te blijven. Dat vind ik schokkend.’

Gebrek aan visie

Zowel Buskens als Toebes missen bovenal een ‘groter plan’ om de publieke gezondheid te verbeteren. ‘De onderliggende problemen worden niet geadresseerd’, stelt Buskens. ‘Er zijn grote demografische uitdagingen in Nederland. Ook is er een woningbouwopgave, staan we voor een energietransitie en hebben verschillende groepen in de bevolking te maken met mentale problemen. De verbinding tussen deze problemen wordt niet gelegd. Het huidige akkoord mist samenhang en houdt vast aan het oude zorgsysteem. Stilstand leidt tot achteruitgang. We gaan met dit akkoord tien jaar terug in de tijd.’

Buskens vervolgt: 'Kortom, de coalitiepartijen lijken het goed voor te hebben met preventie en bestaanszekerheid, maar ze onderbouwen die mooie woorden niet met daden. Zo presenteren ze burgers een lege huls. We kunnen niet de andere kant opkijken en wachten tot het weer overwaait.’ Van ’t Land vult hem aan. ‘Het is nu aan ons, als wetenschappers, professionals, burgers en maatschappelijke organisaties, om in de regio en met de gemeente het verschil te maken.'